De benoeming van Valéry Panov tot artistiek directeur van het KBvV verliep niet zonder strubbelingen. Erna Metdepenninghen tekent de loopbaan van deze Russische danser choreograaf en kijkt vooruit naar het komende seizoen van het KBvV.
Valéry Panov
Sinds 1 augustus heeft het Koninklijk Ballet van Vlaanderen officieel een nieuw artistiek directeur, Valery Panov.
In 1938 in Vitebsk (USSR) geboren, kreeg Panov zijn voornaamste opleiding aan de bekende balletacademie van Leningrad en werd in 1963 lid van het Kirov-ensemble, waar vooral zijn kwaliteiten als karakterdanser gewaardeerd werden. Omwille van zijn Joodse afkomst door de Sovjet-autoriteiten in zijn artistieke vrijheid geremd, vroeg hij in 1972 voor zichzelf en zijn vrouw Galina, eveneens een lid van het Kirov-ballet, een uitreisvisum. In 1974 kregen de Panovs ten slotte, na heel wat moeilijkheden met weerklank in de westerse (ballet)pers, de toestemming om naar Israël uit te wijken. Tijdens de daaropvolgende jaren waren de Panovs te gast bij heel wat vooraanstaande balletgezelschappen.
In 1977 werd Valery Panov uitgenodigd door de Deutsche Oper van West-Berlijn om daar de choreografie van Prokofievs Assepoester te realiseren en dit met opmerkelijk succes. Panovs versie, waarin nagenoeg alle aandacht op het liefdespaar toegespitst werd, dat a.h.w. onmiddellijk naar een soort droomland verplaatst werd (aldus Horst Koegler in Dance and dancers van december 1977) ging weken lang voor uitverkochte zalen. Daarop werd Panov, voor het volgende seizoen, een nieuwe choreografie opgedragen van Strawinsky's Le Sac-cre du Printemps en mocht hij, in juni 1979, "een levensdroom verwezenlijken" : een avondvullend ballet maken naar De Idioot van Dostojewski, op muziek van Sjostakowitsj. Na de Berlijnse première van De Idioot moest het doek 67 keer gehaald worden en gaf het publiek een staande ovatie. De vooraanstaande Duitse criticus Klaus Geitel noemde Panov "een choreograaf van visioenen" en schreef verder dat "het vroegere balletdrama, een dialoog zonder woorden, door Panov tot volle rijpheid was gekomen." Andere commentatoren vonden het ballet "zo Russisch als het boek, duister en somber." In Dance and dancers van augustus 1979 liet John Percival zich vrij positief over De Idioot uit, vond vooral de chorogra-fie van de vrouwelijke solo's opmerkelijk, bewonderde Panovs vertolking van Rogozhin en Galina Panova als Aglaya en beschouwde de, voor de gelegenheid samengestelde, Sjosta-kowitsj-partituur als een van de beste die hij de laatste jaren had gehoord. Kritieken over diezelfde Idioot bij het gastoptreden van het Ballet van de Berlijnse Opera (met gast-ster Rudolf Nurejev) in New York (juli 1980) waren veel minder lovend en in Ballet News van oktober 1980 schreef Robert Greskovic zelfs dat "gezien het feit dat heel weinig van Panovs enscenering en dansen enige zin had, je dankbaar was voor de wisselende decors van Gün-ther Schneider-Siemssen."
Inmiddels had Panov een contract voor twee jaar getekend met de Deutsche Oper Berlin als gastchoreograaf en presenteerde hij in Berlijn op 27 juni 1981 opnieuw een avondvullend ballet geïnspireerd door de Russische literatuur: Oorlog en Vrede naar Tol-stoi op muziek van Tsjaikowski (nadat de Prokofiev-erfgenamen hun toestemming geweigerd hadden om een selectie uit het werk van de componist te gebruiken). De respons van het publiek was enorm enthousiast, die van de pers veel minder. In Ballet News van oktober 1981 schreef de eminente Duitse danscriticus Horst Koegler dat het ballet bijzonder lang was (oorspronkelijk bijna vier uur gereduceerd tot drie en een half uur), dat de muziek slecht gekozen was met catastrofale gevolgen voor de dramatische opbouw en dat de, op grote symfonische fragmenten gechoreografeerde pas-de-deux, hoe vindingrijk ook, weinig bijdroegen tot de ontwikkeling van de personages. Wel had hij lovende woorden voor Panovs vertolking van Pierre en Galina Pa-nova's interpretatie van Natasha. Van Tom Van Cauwenbergh bewonderde Koegler de uitstekende scholing.
Vlaamse dansers
Tom Van Cauwenbergh en een andere Vlaamse danser, die zijn eerste professionele passen bij het Ballet van Vlaanderen had gezet, nl. Jan Broeckx, dansten ook leidende rollen in Panovs choreografische bijdrage tot het Wagnerjaar 1983 : Riccardo W waarover Horst Koegler in Dance and dancers van maart 1984 in een overzicht van het eerste deel van het dansseizoen 1983-84 in Duitsland het volgende schreef: "Aangezien ik erg teleurgesteld werd door ongeveer alles wat ik van Panov heb gezien, na zijn vrij belovende start in West-Berlijn met Le Sacre du Printemps in 1977, besloot ik niet langer tijd en geld te investeren in reizen naar Berlijn o.m. om Panovs laatste creatie Riccardo W te gaan bekijken, een beslissing waarvoor ik achteraf door vrijwel iedere collega, die ik erover sprak, gefeliciteerd werd. Dit ballet, dat handelt over de laatste dagen van Richard
Wagner in Venetië en dat gedanst werd op een walgelijke muzikale mengeling van Meyerbeer tot de goddelijke Riccardo, werd een monumentale flop en kreeg de vernietigendste kritieken die tot nog toe een produktie van de Berlijnse opera te beurt vielen."
Gefascineerd door de mogelijkheden van Tom Van Cauwenbergh en Jan Broeckx, van Ben Van Cauwenbergh en Koen Onzia (die bij het London Festival Ballet dansten) kreeg Valery Panov interesse voor het Koninklijk Ballet van Vlaanderen, dat hij als dusdanig nog nooit aan het werk had gezien maar als een golden com-pany bestempelde aangezien het zulke uitstekende dansers had voortgebracht.
Men beweert dat, reeds voor de kandidaturen onderzocht werden, het een uitgemaakte zaak was dat Panov zou benoemd worden tot nieuw artistiek directeur van het KBvV in opvolging van Jeanne Brabants. De strubbelingen rond die benoeming met o.m. het ontslag van Gouverneur Kinsbergen als voorzitter van de raad van beheer van het KBvV, wijzen wel in die richting.
In ieder geval werd Valery Panov ten slotte op 23 februari 1984 benoemd. Oorspronkelijk was het de bedoeling geweest dat de opvolger van Jeanne Brabants tijdens het seizoen 1984-85 zou 'ingewijd' worden en pas vanaf 1985-86 effectief in dienst zou treden maar Jeanne Brabants, helemaal niet tevreden met de gang van zaken, besliste er na het seizoen 1983-84 al mee op te houden, zodat Panov reeds vanaf 1 augustus 1984 de artistieke alleenheerschappij over het KBvV kreeg.
De aanstelling van Panov wordt door dienstdoend voorzitter en zaakgelastigde Marcel Van Der Bruggen verklaard als "een optie voor heroriëntering van het KBvV" (vanaf nu ook van een kroontje boven zijn naam voorzien!) geïnspireerd door volgende inzichten: er was een constante vraag vanwege publiek en inrichters in binnen- en buitenland naar avondvullende programma's, er was de vaststelling dat meer klassiek geïnspireerde balletten een ruimer publiek blijven aanspreken, er was het verlangen van de balletgroep zelf naar verandering en de vraag naar meer eigen choreografisch werk binnen het ballet, er was een sterke indruk dat de keuzemogelijkheden binnen de gevarieerde programmering die het KBvV bracht aan uitputting toe was, er was een sterk verlangen om een aantal van de beste Vlaamse dansers terug in Vlaanderen te zien .dansen en er was en is de wil om het ballet in de grote internationale theaters te zien doordringen. Van Der Bruggen poneert verder: "Panovs zelfvertrouwen en zijn enthousiast vertrouwen in de mogelijkheden van de groep en van de dansers die blijven en die terugkomen, lijkt een factor die inderdaad met de hierboven aangehaalde argumenten tot hoogtepunten kan leiden. Wij gaan nog niet euforisch doen maar kunnen toch met genoegen meedelen dat de kalender voor het volgend seizoen boordevol zit,' dat wij aan de lopende band aanvragen voor voorstellingen moeten weigeren in het binnenland en dat er vrij wel geen dag voorbijgaat zonder reële buitenlandse belangstelling. Zo zal het Ballet volgend seizoen wellicht 6 maand in Vlaanderen dansen en 3 maand in het buitenland waaronder bijna 2 maand in de VS en 1 maand in Israël, Griekenland en Spanje."
Veel optimisme dus en blijkbaar grenzeloos vertrouwen in Panov wiens naam onmiddellijk onder die van het KBvV op alle drukwerk vermeld staat en wiens portret (van de hand van Hugoké) de folders en grote affiches siert.
Panovs stijl
Uiteraard willen we, onbevooroordeeld en met een open geest, de eerste Panov-realisaties met het KBvV afwachten maar ondertussen kan men zich toch de vraag stellen hoe zijn, meestal literair geïnspireerde en naar totaaltheater evoluerende scheppingen, bij ons zullen aankomen. Schreef hij zelf niet in een (in 1972 uit de USSR buitengesmokkelde) brief waarin hij de beknotting van zijn creativiteit aanklaagde: "Misschien zal men mij in het Westen niet begrijpen. Viriliteit, dynamisme en temperament zijn erg belangrijk voor mij -- en de gevoelens van de vertolker, in plaats van de zuiverheid van de vorm, kan een onnodige overdaad schijnen. Tragedie is mij niet vreemd, maar dat zijn lyrisme en romantisme evenmin."
Zo integreert Panov b.v. zowel acteurs als zangers in zijn versie van De drie zusters, een "ballet-fantasie in twee bedrijven naar het gelijknamig toneelstuk van Tsjechov" en de choreografie waarmee het KBvV op 21 september het nieuwe seizoen zal inzetten. Ondervraagd over de noodzaak of het nut van een dergelijk procédé, heeft Panov het vooral over de impact die een dusdanig opgebouwd ballet op een publiek van 3000 man of meer kan hebben. Dat hij in Vlaanderen nauwelijks een zaal met een dergelijke capaciteit zal vinden (want van opvoeringen in een sportpaleis is hij niet bepaald voorstander) schijnt van geen belang te zijn. Alle Panov-choreografieën zullen toch hopelijk niet alleen met het oog op buitenlandse tournees ontworpen worden ?
Op vragen antwoordt Panov over het algemeen nogal vaag, misschien door zijn nog altijd vrij moeizame beheersing van het Engels, misschien bewust. Bepaalde artistieke beslissingen mocht of kon hij anderzijds niet voor 1 augustus (de datum van zijn effectieve indiensttreding) kenbaar maken. Het destijds door scheidend directeur Jeanne Brabants aangeklaagde ontslag van balletmeester-stafmedewerker Andrée Marlière blijft omdat laatstgenoemde en Panov blijkbaar op verschillende golflengten zitten en een goede samenwerking dus erg moeilijk zou geweest zijn. Eerste choreograaf André Leclair wordt door Panov als zijn assistent omschreven en zal blijkbaar voornamelijk instaan voor de opera-inter-mezzi. Hoe de verdere samenwerking met de Opera voor Vlaanderen zal geregeld worden, moest nog besproken worden met directeur Van Impe want reis- en opera-groep worden samengesmolten. Om "ballets blancs" te brengen, die de basis van de meeste Panov-scheppingen zullen uitmaken, zijn er inderdaad minstens 62 dansers nodig. Gedaan dus waarschijnlijk met de initiatievoorstellingen, het jeugdballet en de andere initiatieven die dans en ballet bij een breder publiek introduceerden.
Aangezien Panov eerst en vooral het gezelschap een eigen, dus zijn stijl wil geven, staan (voorlopig?) alleen choreografieën van zijn hand op het programma: in september De drie zusters op muziek van Rachmaninov (te vertolken door pianist Robert Groslot) en in een aankleding van Andreï Ivaneanu, de Belgische première van een in november 1983 in Stockholm gecreëerd ballet, in december de creatie van Panovs Romeo en Julia (Prokofiev) met Galina Panova als Julia en in mei 1985 (na de Amerikaanse tournee) een doublé bill bestaande uit Strawinsky's Le Sacre du Printemps en een ballet getiteld Panovaria dat hoogtepunten uit Panov-choreografieën zal verenigen. Afwachten wat het wordt !
Erna Metdepenninghen
Oorlog en vrede -Valery Panov en Tom Van Cauwenbergh
