Negen seksvragen – en antwoorden
9 seksvragen –– en antwoorden
Over opwinding, pornografie en censuur
‘Contemporary art is sex ... it's all about sex', zegt John Waters in de inleiding van
1.
Kan goede kunst seksueel opwindend zijn?
marc vanrunxt - choreograaf: Sublimatie
jan decorte – theatermaker: ‘In elk geval. Ik denk bijvoorbeeld aan de werken van
de toeschouwers. Je kan hen ontroeren, maar je kan hen ook een seksueel tintelend gevoel geven. Let wel, macht is niet persé gewelddadig of agressief. Kunst kan, wat mij betreft, redelijk ver gaan, maar het mag niet onredelijk zijn.'
alexander devriendt – theatermaker: ‘Het klinkt zo logisch dat goede kunst opwindend kan zijn. Zelf heb ik het nog nooit meegemaakt. De enige opwinding die ik voel is meer een soort van adrenaline, waardoor ik erover wil praten met iemand. En dat gevoel gaat dan absurd genoeg gepaard met een verstilling die me volledig overmant. Seks is op dat ogenblik zo ver uit mijn gedachten.
Iemand ontzettend mooi en sexy vinden, werkt voor mij ook compleet anders dan een werk ‘schoon' vinden. Door echter samen iets goed te vinden, kan de mentale kick die dat geeft het lichamelijke wel beïnvloeden. Als degene die ik liefheb even hard geniet van wat ik mooi vind, dan wil ik meteen met haar vrijen.'
jennifer lacey – choreografe: ‘In het kort: ja. In het lang: de woorden ‘goed', ‘kunst' en ‘seksueel' zijn een beetje problematisch, n'est-ce pas? Wanneer ik iets ervaar wat iemand anders heeft gemaakt, en het is iets waar ik meteen ‘middenin' zit, terwijl ik tegelijk de beweging van mijn eigen denken/lichaam voel, dan zou ik dit werk ‘goed' noemen. En deze gevoelens zijn beslist sexy of seksueel. Neem nu Eszter Salomons werk Reproduction: het lustobject was zo dichtbij en tegelijk zo glibberig en onscherp. Heel opwindend.
shelly silver - videokunstenaar/ filmmaakster:
‘Vast en zeker.' (Of: ‘Ja, ja, ja!')
robert steijn – dramaturg/ theatermaker:
‘Goede kunst gaat hopelijk verder dan een te eendimensionale ervaring als seksuele opwinding. Goede kunst transcendeert, onthecht je van de dagelijkse perceptie van het leven. Het genereert, wat mij betreft, een veel meer reflecterende houding op schoonheid en menselijkheid dan seksuele opwinding kan bewerkstelligen. Maar daar zijn natuurlijk gradaties in: seksueel opgewonden zijn opent de zintuigen net als goede kunst, maar wanneer seksuele opwinding haar ontlading zoekt, krijgt het ook iets té consumptief en doelgericht. Het wordt eigenlijk het tegenovergestelde van het gevoel van vrijheid en vrij zijn, wat ik in de kunsten zoek.'
maria clara villa-lobos – choreografe: ‘Ja, ik denk het wel. Of het nu een film of een schilderij is, kunst kan volgens mij seksueel opwindend zijn. Het hangt gewoon af van je eigen gevoeligheid.'
2.
Zijn er dingen die absoluut niet kunnen binnen hedendaagse kunst?
marc vanrunxt: Verbeelding
jan decorte: ‘Ik vind van niet. Voor de première van L'Histoire des Larmes, toonde
alexander devriendt –: ‘Voor mij ligt de grens daar waar iemand tijdens het maakproces tegen zijn wil emotionele of fysieke pijn heeft moeten doorstaan. Dat is een grens die ik voor mezelf bepaal. Alles kan voor mij getoond worden en het gebruik van fictie maakt het ook mogelijk om alles te tonen.
Ik denk aan de situatie waarin iemand een andere persoon een heel jaar achtervolgt. Hij neemt foto's van
die bewuste persoon en zijn omgeving, verzamelt alles wat hij achterlaat en hij hangt alles op in zijn kamer. (Of hij hangt alles op in een ruimte waar mensen kunnen komen kijken. Er is natuurlijk een verschil tussen die twee contexten, maar laten we ervan uitgaan dat hij me uitnodigt om te komen kijken.) Als ik me dit werk voor de geest haal, vind ik het fantastisch. Als kijker hoop ik echter wel dat het stalken fictief is en dat de gevolgde persoon samenwerkte met de kunstenaar. Als ik het werk zie, kan ik niet weten wat er echt is of niet, of het gaat over een reële obsessie of een uitbeelding ervan. Als de maker kiest om niet fictief te werken en andere personen kwaad te berokkenen, kiest hij om een grens te overtreden. Ik vind dat elke kunstenaar die keuze mag maken om het werk te maken dat hij wil. Hij mag op eigen risico wettelijke of morele grenzen overschrijden. De toeschouwer kan steeds de keuze maken om het werk wel of niet te bekijken.'
jennifer lacey: ‘Weer zo'n moeilijke vraag. Verboden terrein voor wie? En door wie wordt dat bepaald? Spreken we over beelden of over processen? Ik vind
shelly silver: ‘Ik trek mijn eigen persoonlijke grenzen bij fysiek geweld. En onverbeterlijke stompzinnigheid.'
robert steijn: ‘Hiërarchische, traditionele werkverhoudingen kunnen niet meer in de podiumkunsten. Manipulatieve strategieën van regisseurs en choreografen tegenover hun spelers en dansers zijn niet meer van deze tijd. Het is net in de kunst dat we nieuwe, creatieve werkverhoudingen kunnen onderzoeken. Auteursgericht theater, waar de regisseur zijn zogenaamd artistieke stempel drukt op hoe de spelers zich op het podium moeten gedragen... Brrrr, weg ermee! Kan absoluut niet meer.'
maria clara villa-lobos: ‘Ik weet het niet zeker. Als het binnen de grenzen van jouw lichaam en jouw verantwoordelijkheid blijft, waarom zou er dan iets verboden moeten zijn? Als
3.
Als een werk seksueel getint is, kleurt dat dan ook de kritische respons erop?
marc vanrunxt: Provocatie
jan decorte: ‘Ik denk het wel. Dat is een logisch gevolg van de macht die een werk heeft als het seksueel aanspreekt. Het ergste wat een kunstenaar kan overkomen, is dat hij seks in zijn werk steekt en er een lacherige reactie op volgt. Dat is heel erg; het is ongeveer het burgerlijkste wat je kan overkomen.'
alexander devriendt: ‘Ja, en in positieve zin. Mensen willen immers niet puriteins overkomen. Ze zullen sowieso hun soms geschokte reactie na enige tijd weer bijsturen. Als bij het tonen van een seksueel getint werk de reden echter duidelijk ontbreekt, of als het werk niet origineel is, dan zal het publiek proberen zo onverschillig mogelijk te reageren. En ik maak mezelf dan wijs dat dit alles geen invloed heeft op mij.'
jennifer lacey: ‘Ik hoop van wel. Anders is het werk niet echt gezien. Hoewel, wanneer het écht prikkelend is, dan zou de kritische motor wat ‘tegengesputter' moeten krijgen, ze zou een beetje plakkerig, een beetje nat moeten worden. Maar hier speelt soms – jammer genoeg – een diepgewortelde vorm van seksisme mee. In mijn ervaring worden de seksuele elementen in mijn werk en dat van andere vrouwen vaak gezien als het gekwelde gekronkel van iemand zonder rechten. Niet bepaald opwindend! Ik heb nochtans het gevoel dat er een kentering aan de gang is. Laten we dat in ieder geval hopen! Laten we doen alsof!'
shelly silver: ‘Kritische reactie is meestal gebaseerd op de maatschappij die haar produceert. Ze reflecteert vaak over de zeden en overtuigingen van deze tijd. In de westerse maatschappij wordt een werk dat seksueel getint is en dat rekening houdt met de verlangens van de dominante cultuur (b.v. mannelijk heteroseksueel) makkelijker beschouwd als aanvaardbaar en vertrouwd, waardoor het doorgaans positiever wordt gepercipieerd dan werk dat door/voor andere geaardheden werd gemaakt (b.v. vrouwelijk heteroseksueel, homoseksueel, lesbisch, enz.).
In 1989 maakte ik een werk met daarin een lang closeup shot van een reeks masturberende mannen. Tijdens het nagesprek bij de premièrevertoning in
verzette een man zich met klem tegen het gebruik van dit beeld, terwijl hij zich tegelijk, zonder een zweem van ironie, in lyrische bewoordingen uitliet over de lange, trotse geschiedenis van vrouwelijk naakt in de
robert steijn: ‘Seksueel getint werk heeft bij mij altijd een streepje voor. Ten minste, als het niet te ijdel is. Zo hou ik erg van het werk van
maria clara villa-lobos: ‘Waarschijnlijk.'
4.
Hoe zouden musea en openbare instellingen om moeten gaan met expliciete seks binnen de hedendaagse kunst?
marc vanrunxt: Abstractie
jan decorte: ‘Het werk Made in Heaven van Jeff Koons en La Cicciolina werd ooit getoond in musea. Dat was pure porno, maar ik vond dat op zijn plaats. Het was een dialoog tussen kunst, pornografie en de mensen die het toonden, zonder machtsverhoudingen. Ik vond het heel normaal, dat het gebeurde. Musea en andere kunstencentra moeten op een open en objectieve manier omgaan met expliciete seks. Een curator moet zijn keuze uiteraard baseren op een smaakoordeel. Maar ze moet gepaard gaan met een objectiviteit, met de vraag of het een waardevol kunstwerk is voor de toeschouwer.'
alexander devriendt: ‘Zoals ze zelf willen. Plaats een bordje zodat de ouders hun kinderen net op tijd kunnen tegenhouden.'
jennifer lacey: ‘Zouden moeten?' ‘Primo. Mijn fantastisch advies: toon het. Als het museum of de openbare instelling het gevoel heeft dat het hun missie is om aan ieders behoefte te voldoen, dan moeten ze daarnaast ook nog iets anders exposeren voor wie deze behoefte liever niet ingevuld ziet. In bepaalde situaties die bureaucratisch en institutioneel zwaar geladen zijn, ben ik een groot voorstander van het naïeve en verfrissende standpunt dat het tonen van obscene dingen past binnen om het even welke mainstream. Of misschien is een achterkamertje het antwoord. Misschien is het niet erg respectvol om deze werken losjesweg te integreren en dient dit het seksuele element helemaal niet. Misschien zouden ze al die verdomde, impressionistische expo's kunnen gebruiken om iets op touw te zetten in de toiletten. Ik herinner me dat ik mij als kind bij seksuele beelden in musea niet schaamde voor mijn verlangen om te kijken. Ik schaamde me niet voor mijn reactie of het beeld zelf, maar wel voor de openbaarheid van mijn ervaring. Wat is openbare seksualiteit? Misschien kunnen bovengenoemde instellingen zich daarmee bezig houden. Ik ben benieuwd. Secundo. Wat echt opwindend is in een museum, heeft iets te maken met macht, met de schranderheid van het alfamannetje en het heerlijke van verfijnde perceptie in het algemeen. Het heeft zeker niets te maken met een beeld van deze vagina of die penis. Impliciete seks, eerder dan expliciet. Ik ben nu aan het denken aan de seks die ik echt heb gehad in galerijen en musea. De combinatie van privilege en illegaliteit is onovertroffen.'
shelly silver: ‘Als musea en openbare instellingen een (al dan niet expliciet) kunstwerk waardevol vinden, moeten ze het tentoonstellen. Instellingen met meer lef hangen vaak bordjes uit waarop ze de ouders waarschuwen voor het expliciete karakter van bepaalde werken. Instellingen met minder lef tonen dat werk helemaal niet. Ik heb werk dat veel mensen seksueel expliciet zouden noemen, tentoongesteld in een klein stadje in
In de laatste decennia hebben rechtse politici ‘familiewaarden' gebruikt om de aandacht van het publiek af te leiden van belangrijke actuele kwesties of van de zwakke prestaties van politici. Het mooiste voorbeeld hiervan is waarschijnlijk
robert steijn: ‘Het is niet slecht zoals het nu in
en mij. In het begin, wanneer Frans het publiek zijn blote achterste toonde, sloten veel oudere mensen in het
maria clara villa-lobos: ‘Dat is een lastige vraag. Nu ik zelf moeder ben, weet ik niet zeker of ik zou willen dat mijn zoon wordt geconfronteerd met expliciete seks in een museum. Hoewel ik denk dat het niet zo interessant is als kunst preuts is. Misschien zouden ze een systeem moeten bedenken zoals voor films. Afhankelijk van hoe expliciet de expo of voorstelling is, wordt het dan
5. Ben je als kunstenaar ooit gecensureerd geweest?
marc vanrunxt: Kwelling
jan decorte: ‘Ja, in het ica in
alexander devriendt: ‘Nee. Al werden we met
jennifer lacey: ‘Waarschijnlijk door sommige programmatoren die mijn werk te veel van het een of het ander vonden. Maar dat was hele zachte censuur, niet de echte. Een paar
shelly silver: ‘Ja. Soms was deze censuur direct, voor de hand liggend en uitgesproken, maar meestal was het impliciet of niet onder woorden gebracht, iets wat veel verraderlijker is. Ik neem aan dat ik, wanneer ik geen deel uitmaakte van voorstellingen omdat mijn werk als te expliciet werd beschouwd, veel vaker ben gecensureerd dan ik besef.
Veel kunstenaars in de
robert steijn: ‘Nog niet. Er is echter een mogelijkheid dat ik
maria clara villa-lobos: ‘Nee, niet echt. Behalve een keer toen ik een deel van M, an average piece toonde in een etalage in
6.
Kan kunst een slechte invloed hebben op jongeren?
marc vanrunxt:
getint is. Rommel wel.'
alexander devriendt: ‘Ja. Als ik bijvoorbeeld werk met jongeren in de
echter plots stilstaan en de aanrijdende auto crasht op hem in. Tijdens het omverrijden van de zwerver waren sommige pubers enorm gemeen aan het lachen en ik kon hun gelach moeilijk plaatsen. Ik probeerde hen uit te leggen waar het werk voor mij over gaat, over hoe iemand zich verzet tegen schijnbaar onoverkomelijke dingen en over de onverwachte wending van de videoclip. Maar dat is dan ook het enige wat je kan doen. Een puber doet uiteindelijk wat hij wil met het werk en dat is niet noodzakelijk altijd het goede.
Als ik bijvoorbeeld aan
jennifer lacey: ‘Ja. En ik heb er indertijd veel plezier aan beleefd. “Slechte invloed” is alweer een problematisch begrip. Wie is slecht? Ik zou de kinderen in mijn leven wel willen beschermen tegen gewelddadige beelden, maar dat kan ik niet. Dus het tweede beste wat ik kan doen is hen helpen om de discussie aan te gaan over ‘beelden', enz. Dus kunst kan eigenlijk alleen maar weldadig zijn. We kunnen allemaal op twee oren slapen.'
shelly silver:
robert steijn: ‘Nee, geen enkele kunst kan dat. Daar is kunst te marginaal voor. Het is een bewuste keuze van jongeren om zich door kunst te laten beïnvloeden. Toen ik jong was, ontdekte ik dat het museum een plek was om te kunnen ontsnappen uit het kleinburgerlijk milieu van mijn familie. Het respect voor de stilte, de contemplatieve kracht van de objecten... Het was nieuw voor me. Zo wilde ik graag mijn leven inrichten.'
maria clara villa-lobos: ‘Als het goed gekaderd is en de jongeren een of andere inleiding krijgen over waar het allemaal vandaan komt en de reden, dan denk ik het niet. Volgens mij is de invloed van hedendaagse kunst op jongeren sowieso eerder minimaal, vergeleken met andere kunstvormen en de media. Eigenlijk is “kunst” een heel algemeen begrip.'
7.
Ben je ooit geshockeerd geweest door het werk van een andere hedendaagse kunstenaar?
marc vanrunxt: Spanning
jan decorte: ‘Eigenlijk niet. Ik ben wel ooit geweldig geshockeerd geweest door het zien van A
alexander devriendt: ‘Nee. Misschien enkel omdat ik het werk ofwel ongelooflijk slecht ofwel ongelooflijk goed vond. Al moet ik toegeven dat ik soms enorm veel moeite heb met gewelddadige filmscènes, zoals in Irré- versible of de “it was a bump”-dode in
jennifer lacey : ‘Ik heb nog nooit iets seksueel schokkends ondervonden, als dat de vraag is. Zoals ik al zei, ik ging echt walgen bij
Dit is een heel complexe vraag... Shockeert het werk? Shockeert het proces? Wat is ‘schokkend'? Het lijkt een synoniem te zijn voor ‘buitensporig' maar het zou zo veel spannender kunnen zijn.'
shelly silver: ‘Ja. Er zijn kunstwerken die me hebben ontroerd, gedestabiliseerd. In die mate zelfs, dat ik de wereld helemaal anders zag. Deze werken handelden vaak niet over seksualiteit.'
robert steijn: ‘Ik was aanvankelijk nogal geshockeerd door foto's uit de
maria clara villa-lobos: ‘Niet echt, behalve misschien door
8.
Raak je soms opgewonden wanneer je jouw eigen kunst maakt?
marc vanrunxt: Uitstel
jan decorte: ‘Jazeker, soms zelfs in heftige mate. Ik kan dingen schrijven waar ik seksueel van opgewonden geraak. Dat is een intellectueel, maar soms ook een fysiek genot.'
alexander devriendt: ‘Nee, ik merk telkens bij mezelf dat ik compleet aseksueel ben tijdens het maakproces. Het is alsof mijn lichaam allerlei dingen afblokt om een focus te kunnen volhouden. Ik schrik er telkens van dat het blijkbaar vanzelf gebeurt. Achteraf kan die blokkade dan zo snel verdwijnen dat het me compleet overmant. Maar tijdens het maken zelf zit het genot blijkbaar enkel op intellectueel vlak.'
jennifer lacey: ‘Ja. Gestimuleerd, naar binnen en naar buiten toe, van de beste soort. Het is een eindeloos voorspel. Mensen blijven niet in de wereld van de dans voor het geld...'
shelly silver: ‘Vast en zeker. En niet alleen wanneer ik seksuele beeldspraak gebruik. Iets in het genot van kunst maken, van verbanden leggen, is verwant aan seksueel genot.'
robert steijn: ‘Seksuele energie is bijna de basis van mijn werk en ze ligt heel dicht bij de energie om iets te creëren. Iets maken is zo lijfelijk, en heeft zo veel te maken met verliefd worden, obsessief raken, energieën uitwisselen. Seksualiteit zie ik vooral als een kanalisering van levensenergie, bijna vanuit een tantristisch perspectief. Eigenlijk denk ik vrij utopisch over seks: als een gebied waar we elkaar kunnen ontmoeten op allerlei lagen van ons bewustzijn. In die zin werkt porno voor mij vernauwend: ik zie veel lust en weinig intimiteit.
maria clara villa-lobos: ‘Dans als kunstvorm roept bepaalde lichaamssensaties op en je hebt fysiek contact met anderen. Dus ja, soms.'
9.
Heb je kunst ooit als pornografie gebruikt?
marc vanrunxt: Overgave
jan decorte: ‘Dat is een moeilijke vraag. Foto's en schilderijen wellicht. Beeldhouwwerken in mindere mate. Ik heb pornografie wel als kunst gebruikt. Ooit heb ik op 8mm een fictieve verkrachting gefilmd, met
alexander devriendt: ‘Ja. De vele verantwoorde Photo-magazines die in mijn vaders kast lagen, vormden de basis van mijn eerste seksuele ervaringen. Al is dat opgehouden toen ik na het bekijken van een aantal foto's plots doorhad dat het een hermafrodiet bleek te zijn... En de tekeningen die mijn beste vriend vroeger maakte van de stripfiguur
jennifer lacey: ‘Ik ben geen grote consument van beeldpornografie. Ik hou van literatuur voor die doeleinden. Bij elk beeld dat me ooit heeft opgewonden, stel ik me vroeger of later de vraag ‘waarom'? Dan wordt het kitscherig tot en met, los van de herkomst ervan.'
shelly silver: ‘Niet onmiddellijk.'
robert steijn: ‘Ja, net nog in de voorstelling
maria clara villa-lobos: ‘Dat is een lastige vraag. Ik denk dat het omgekeerde gemakkelijker is. Ik zou ja kunnen zeggen, als je het idee om geneukt te worden door een winkelwagentje als kunst beschouwt.
Aanvullende commentaar: shelly silver: ‘Het is interessant dat bijna al deze vragen gaan over ofwel censuur ofwel mogelijk kwaad. Geen enkele ervan gaat over de elementen, de inhoud, de verschillende esthetica die aanwezig zijn in seksuele beeldspraak of pornografie...'
De
Auteur Redactie Etcetera
Publicatie Etcetera, 2006-09, jaargang 24, nummer 103, p. 04-11
Trefwoorden seksueel • shelly • silver • devriendt • lacey • steijn • jennifer • seks • mijn
Namen Alexander Devriendt • Amerikaanse • Amsterdam • Ann Liv Young • Another Way of Telling • Art–A Sex Book • Avignon • Baus • België • Berlijnse • Betonliebe • Blind Date • Brooklyn Museum • Bruce Hainley • Burgtheater • Chris Burden • Chris Offili • Clockwork Orange • Columbine • Cymbeline • Duitsland • Epic • Europese • Finley • Fleischkrieg Medeia • Foucault • Frans Poelstra • Fuck • Fur Stefan • George Bataille • Giuliani • Guy Dermul • Hoger Gerechtshof • Iran • Jan Decorte • Jan Fabre • Jason Rhodes' • Jennifer Lacey • Jesse Helms' • Joeri en Sophie • John Duncan • Jonathan Glazer • Killusion • Kopergietery • La Fura • Londen • Mapplethorpe • Marc Vanrunxt • Marokkaanse • Marokko • Mechelen • Mieke Verdin • Natasja.' • National Endowment of the Arts • Nederland • New Yorkse • Onbenul • Ontroerend Goed • Perversie • Picasso • Porno • Pulp Fiction • R-rated • Robert Steijn • Sam Bogaerts Bea Rouffart • Serrano • Shadow • Shelly Silver • Sigrid • The Smile Off Your Face • This • Tony Clifton • Ufer Medeamaterial Landschaft mit Argonauten • Verenigde Staten • Weense • Wenen • X-rated.' • ‘John Berger • ‘Nine Sex Questions' • “Ach Mensch!”
Development and design by LETTERWERK