De vergeten kant van Maurice Béjart
Maurice Béjart (1927-2007) kende als choreograaf een overweldigend succes maar hij had meer pijlen op zijn boog: hij leerde het publiek nieuwe muziek kennen, tekende voor een aantal operaregies die bijdroegen tot de vernieuwing van het genre en kondigde in zijn werk de seksuele revolutie aan. Eric De Kuyper schrijft een ander in memoriam.
Stilaan begin je natuurlijk zelf een brok geschiedenis te worden. Dat is soms verwarrend. Je leest dan dingen over bijvoorbeeld de jaren zestig en dan merk je allerlei mankementen op. Of dat net de verkeerde facetten worden belicht en andere, zo lijkt het wel, systematisch worden vergeten.
Nu ja, het geheugen is selectief. Ook het mijne. Maar het blijkt dat wat ik heb geselecteerd over Maurice Béjart in de jaren zestig, niet overeenstemt met wat ik in de officiële in memoriams te lezen heb gekregen.
Mijn ervaring met deze
De naam Béjart en zijn
Wat betekende opera immers eind jaren vijftig, begin jaren zestig (en niet enkel in Brussel of
Het succes was zo overweldigend en zo diepgaand, dat het jammer genoeg in de daarop volgende jaren als het ware ‘uit de hand liep'. Huisman zowel als Béjart werden, mijns inziens, er het slachtoffer van. Enerzijds werd het snel duidelijk dat Huisman geen
Why change a winning horse, moet Huisman hebben gedacht. En geleidelijk aan verviel men in de routine van het succes. ‘Béjart' werd een succesformule die zich niet verder ontwikkelde.
Aan de andere kant werd Béjart het slachtoffer van zijn eigen kritiekloze artistieke megalomanie. De choreograaf en theaterman zette zich niet meer in ten dienste van, maar maakte integendeel alles en nog wat aan zijn talent dienstbaar. Hij ging zelf zijn spektakels ontwerpen en bedenken. Daar werden zijn beperkingen snel duidelijk. Béjart nam zich voor een auteur (een denker en nog meer)... die hij niet was. Met zijn collagekunst wist hij nog bizarre werken als de teksten van Sint Johannes van het Kruis (A la
Democratisering
Met drommen trok het
Wat gingen wij zien? (En dat ‘wij' dekt een ongelooflijke veelvuldigheid en verscheidenheid: jong en oud, gecultiveerd en niet... het publiek van Béjart was een ‘massa'-publiek. De mensen gingen naar Béjart zoals men nu naar de
Maar ook: wat kregen wij te horen? De eclectische smaak en de eruditie van Béjart maakten dat het publiek in de eerste jaren niet alleen
naar een concertzaal zijn gegaan? Beslist: het was niet het equivalent van wat bij Les Ballets Russes in het begin van de eeuw had plaatsgevonden, waar onbekende hedendaagse componisten zoals
Plotseling werden we geconfronteerd met hedendaagse moderne dans, maar ook met het soort muziek waar velen onder ons geen weet van hadden.
Dit aspect van ‘democratisering van de cultuur' of ‘cultuur voor allen' – vandaag de ideologie achter elk cultuurpolitiek beleidsplan – was begin jaren zestig niet zo gangbaar. Het werd hier zo maar ‘doorgeduwd'.
Natuurlijk waren er al bewegingen in die richting geweest. Bijvoorbeeld
Beefcake
Een ander cultureel en maatschappelijk aspect van het verschijnsel ‘Béjart' wordt ook dikwijls veronachtzaamd. ‘Béjart choqueerde en provoceerde', zo heette het. ‘Béjart was gewaagd.' Wat betekende dat?
Lichamelijke zinnelijkheid is natuurlijk een belangrijk onderdeel van dans, maar het is voornamelijk de manier waarop Béjart zijn mannelijke dansers inzette die een breuk betekende met de traditie .
In het
Nu vond Béjart eigenlijk niets uit, hij zette gewoon de
Op een dubbel vlak is dit van belang: hij kondigde een beweging aan die zich in de jaren zestig volop verder zou ontplooien, de zogenaamde seksuele revolutie. Hij haalde dat beeld van het mannelijke lichaam als zijnde (ook) een element van aantrekkelijkheid uit de gettosfeer van de homoseksualiteit. Hij ‘democratiseerde' als het ware het mannelijke lichaamsbeeld als mogelijk beeld van zinnelijkheid. Met als gevolg ook dat dit een vorm van emancipatiebetekenis had voor die seksuele minderheid.
Hij plaatste ook een belangrijk element uit het triviale Hollywood in de context van de artistieke dans. Zo vervaagden de grenzen tussen ‘high' en ‘low' culture – een kwestie waarover in latere decennia heel wat zou worden gedebatteerd en die nu gemeengoed is geworden of tenminste een politiek correcte (culturele) houding is!
Ook dat was dus in die jaren allesbehalve gebruikelijk. Het mooie hierbij is dat Béjart beide dingen gewoon volbracht, zonder de minste behoefte te hebben aan een programmatorische verantwoording. Hij deed het gewoon; hij zette het door, drong het op als een... vanzelfsprekendheid. Zijn eclectisch temperament en geest, maakte het mogelijk dat kunst en kitsch broederlijk hand in hand konden wandelen!
Sciencefictionopera
Een aspect van Béjarts werk dat ten onrechte vergeten is, zijn zijn opera-ensceneringen. Ze zijn niet talrijk en de laatste zijn een Don Giovanni in 1980 en een Salome in 1983, beide voor de opera van Genève (ik heb geen van beide gezien).
Hij zelf, vrees ik, miskende hier zijn aanleg en de mogelijkheden die het genre hem bood voor een ontwikkeling van zijn talent. Maar in feite had hij toch niet het geschikte temperament: een opera regisseren betekent
ergens toch de begrenzing van het bestaande werk erkennen en respecteren. Je probeert het werk van een componist te dienen. Béjart bediende zich maar al te graag van bestaande werken.
Begin jaren zestig, ik zei het al, bevond de opera zich zowat overal ter wereld nog in de late negentiende eeuw. Het meest vooruitstrevende was te zien in het werk van
Wel was er in die jaren heel wat sprake van ‘spectacle total', een ‘totaaltheater' waarbij het gesproken woord, de dans, de mime, de zang, de muziek en ook het plastische zouden worden vermengd.
Doch de discussie en de experimenten bleven beperkt tot de wereld van het gesproken toneel. Er was ook nauwelijks doorstroming tussen de verschillende kunstgebieden: de opera leefde op een eilandje naast theater, dans, beeldende kunst. Zo gebeurde het bijna nooit dat een regisseur uit het theater regie voerde bij een opera of omgekeerd, wat nog wel aan het begin van de eeuw had plaatsgevonden toen de vernieuwende theaterregisseurs als
In Brussel debuteerde Béjart met
Terloops iets over dat eerste seizoen van de era Huisman. Ook een klassieke musical,
In latere jaren kwamen dan nog minder geslaagde pogingen zoals Man from la
Maar we kregen ook
Maar de eerste ophefmakende operaregie van Béjart in de Munt was die van
Na deze eerder decoratieve aanpak, kwam Béjart met een conceptregie: de benadering van een lyrisch werk vanuit een intellectueel kader. Het operagenre wordt als het ware geproblematiseerd. De vragen die worden gesteld zijn: hoe kijken we vanuit onze tijd naar een gedateerd operawerk? Wat lezen we er nu in dat in de historische context waarin het werk gecreëerd werd niet kon worden gezien? Die benadering behoort nu tot de gangbare opvoeringspraktijk van om het even welke operawerk, maar het zou na
In
Met twee werken van
En toen dacht de choreograaf: wat Berlioz en ook Wagner hebben gekund, dat kan in deze tijd en met mijn middelen ook!
Blijft echter dat het operawerk van Béjart zondermeer een apart hoofdstuk in de geschiedenis van de vernieuwing en de heropleving van de opera als kunst verdient.
(*)
Ik heb het er uitvoerig over gehad in mijn studie
De verbeelding van het mannelijk lichaam
(SUN, Nijmegen, 1993).
Auteur Eric De Kuyper
Publicatie Etcetera, 2008-04, jaargang 26, nummer 111, p. 33-36
Trefwoorden huisman • opera • berlioz • mannelijke • wieland • jaren • joyeuse • operawerk • veuve
Namen (Oost-)Berlijn • Amerikaanse • Aniara • Anja Silja • Appia • Ballet van • Bartók • België • Benetton-gehalte • Bert Brecht • Blomdahl • Brusselse • Cole Porters Kiss me Kate • Craig • De Vogels van Manos Hadjidakis • Debussy en Poulenc • Diaghilev • Duitse • Eerste Wereldoorlog • Eisenstein • Flaubert • Foccroulle • Franse • Gerard • Giorgio Strehler • Hector Berlioz • Hollywoodtraditie • Jacques Brel • James Dean • Jean Vilar • Koninklijke Muntschouwburg • Kroll-Oper • La Damnation de Faust • La Veuve • Le Soulier • Les Contes d'Hoffmann • Les Oiseaux • Mancha • Maurice Huisman • Menschen sind Brüder • Messe • Meyerhold • Michael Powell • Moira Shearer • Mortier • Noerejev • Olympia • Oscar • Paul Claudel • Peter de Caluwe • Phantom of the Opera • Pierre Boulez • Pierre Henry • Pina Bausch • Recherche de Don Juan • Robert Kayaert • Salvador Dali • Scarlatti • Schönberg • Strauss' Salome • Stravinsky • Symfonie • Tales of Hoffmann • Tannhäuser • Tentation de Saint Antoine • Wagneriaanse • Walter Felsenstein • Webern • Weense • Wieland Wagner • Wolfgang • Wuppertal
Development and design by LETTERWERK