Archief Etcetera

Katarakt

Bij het begin van elke aflevering van de succesvolle Vlaamse serie Katarakt staat Elisabeth Donkers als een druïde met uitgestrekte armen middenin de boomgaarden van het rijke Haspengouw. De camera zwenkt over het glooiende landschap, overal zien we bomen die al dan niet in bloei staan. Met haar intense blik lijkt Elisabeth de natuur te willen bezweren of op zijn minst een bevel te geven: draag veel vruchten!

De ironie wil dat Elisabeth zo geconcentreerd kijkt omdat ze eigenlijk niet goed kan zien. Haar uitgestrekte armen proberen de natuur niet te onderwerpen, maar meten haar gezichtsveld. Elisabeth lijdt aan kokerzicht en wordt langzaam maar zeker blind. Het is alsof ze zich in een kamer bevindt waarvan de muren zich naar elkaar toe bewegen. Elisabeth lijdt ook aan katarakt, maar dat euvel kan met een eenvoudige operatie worden verholpen. Katarakt klinkt beter dan kokerzicht, en zo heeft de minst erge oogkwaal het als titel voor de hele reeks gehaald.

Elisabeth verliest het licht in haar ogen, maar (zoals dat wel vaker gaat in film en literatuur) ze ziet almaar scherper het onderscheid tussen waarheid en leugen, hoofd- en bijzaak, goed en kwaad. De legendarische Tiresias achterna wordt ze een blinde ziener. Voor het zover is, heeft ze nog een lange en lastige weg te gaan.

Elisabeth mag dan wel de onbetwiste heldin zijn van Katarakt, ze is een heldin met fouten en gebreken. Ze wordt er zwaar voor afgestraft, maar gelukkig zal ze ook gelouterd herrijzen. Tot vervelens krijgt Elisabeth te horen dat ze altijd ‘haar goesting wil doen'. Ze drijft haar wil door, zegt men, en ze wil koste wat het kost gelijk halen. Die verwijten klinken niet altijd fair, maar worden haar wel met drieste heftigheid naar het hoofd geslingerd. Elisabeth is degene die met haar intelligentie en ondernemingszin het familiebedrijf van het faillissement redt én ze is degene die het liefdevolst met haar mentaal gehandicapte broer omgaat, maar haar omgeving heeft vooral oog voor haar kleine kantjes, die ze wel kent maar waarvan ze de ernst niet inziet. Het ontbreekt Elisabeth niet aan zelfkennis, wel aan zelfkritiek. Wanneer aan de universiteit, waar ze op dat moment een baan heeft, een student verongelukt terwijl zij toezicht had moeten houden, blijft ze ervan overtuigd dat haar geen schuld treft. ‘Ik vind niet dat ik een fout heb begaan.' Tijdens een sollicitatiegesprek verklaart ze dat ze als departementshoofd haar eigen beslissingen zou doordrijven, zelfs als alle andere docenten het met haar oneens zouden zijn. Aan de blik van de interviewster kan je aflezen dat Elisabeth het verkeerde antwoord geeft, maar ze is zich van geen kwaad bewust. We zijn nog maar aan het begin van de reeks en Elisabeths ogen moeten nog opengaan.

De vraag is of ook een mannelijke Elisabeth voor zogeheten eigengereidheid op de rooster zou worden gelegd. Misschien zou hij doortastend worden genoemd en geprezen worden voor zijn leiderschap. Maar Elisabeth is een vrouw en haar succes stuit op weerstand bij haar omgeving. Haar man wordt heen en weer geslingerd tussen trots en wrevel. Hij bewondert Elisabeths daadkracht én ergert er zich aan. Hij zoekt bevestiging in de armen van een andere vrouw.

Elisabeth voelt zijn frustratie en wil ook hem laten scoren. Met die goede bedoeling in het achterhoofd maakt ze een fatale fout. Vervolgens heeft ze niet de moed om die fout op te biechten, maar laat ze de verantwoordelijkheid in de schoenen van haar man schuiven. Die kan niet met de valse beschuldigingen leven en knoopt zich op. De waarheid komt aan het licht en iedereen keert zich – tijdelijk – van Elisabeth af.

Katarakt besteedt ruime aandacht aan de zakelijke kant van de fruitteelt. We krijgen informatie over het reilen en zeilen op de veiling, over het gevecht om grond, over de problemen met verpakking, sorteren en vervoer. En altijd kan een hagelstorm de oogst vernietigen, zeker wanneer je zoals Elisabeths echtgenoot de aardbeiplantjes niet met kappen hebt afgeschermd.

Wanneer Elisabeth de zakelijke leiding van het noodlijdende bedrijf van haar schoonfamilie overneemt, is de deurwaarder bij wijze van spreken onderweg. Slimme lefgozer Elisabeth zal het tij in minder dan geen tijd doen keren. Daarbij doet ze haar profijt met de raad van gehaaide zakenman Ben. Maar als het bedrijf eenmaal is gesaneerd en uitgebreid, moet die harde aanpak wijken voor andere waarden: warmte, hartelijkheid en gezelligheid.

In Katarakt wordt het familiebedrijf voorgesteld als een warm nest met ruimte voor iedereen. Elisabeths mentaal gehandicapte broer vindt er rust en veiligheid. De asielzoekster Nanou kan er bevallen van een kindje. Plukkers uit Polen worden er met open armen onthaald. Ondanks alle spanningen en conflicten is het bedrijf uiteindelijk de plek van verzoening. Dat Vlaanderen met Katarakt verrukt de fruitteelt en fruitstreek heeft omarmd, zal wel alles met die idyllische representatie te maken hebben.

‘Ik vind u hard', zegt Elisabeth tegen de smoorverliefde Ben. Met die woorden lijkt ze hem definitief af te wijzen. Zakelijk instinct volstaat niet. Er hoort hart bij, en mededogen en kwetsbaarheid. Net als Elisabeth moet ook Ben een evolutie doormaken. In dat opzicht spiegelen die twee Elizabeth Bennet en Mister Darcy in Jane Austens Pride and Prejudice. Trots en vooroordelen lijken ook hen aanvankelijk van elkaar te scheiden tot ze door omstandigheden gedwongen worden hun fouten te erkennen. Voor Ben en Elisabeth zit er helaas geen happy end in. Wanneer alles lijkt goed te komen, strooit een verrassende plotwending roet in het eten.

Hoe dichter we het einde van Katarakt naderen, hoe milder de personages voor elkaar worden. Spijt wordt betuigd en leugens worden afgezworen. De gelouterde Elisabeth cijfert zichzelf meer en meer weg. Een wrede speling van het lot wil dat ze niet met Ben verenigd wordt. Om haar dochter uit de nood te helpen, verkoopt ze haar aandelen in het bedrijf. Ze is nu zo goed als blind. Gelukkig kan ze in het warme familienest terecht en met behulp van aangepaste technologie blijft ze aan de slag.

Ondanks haar grote zakelijke successen groeit Elisabeth uit tot een wat wereldvreemde vrouw die geen belang hecht aan het slijk der aarde en nooit iets voor zichzelf opeist. Als ze haar wil nog doordrijft, dan kan er geen enkele twijfel over bestaan dat ze gedreven wordt door het belang van anderen. Zelf lijkt ze van alles afstand te hebben gedaan. Op die manier conformeert de onafhankelijke, eigenzinnige Elisabeth zich aan hele traditionele verwachtingen. Het koor van verwijten is eindelijk verstomd. Ze lijkt met lege handen achter te

Katarakt © Lies Willaert, VRT

blijven, maar ze heeft wel de wijsheid en de liefde van haar familie in pacht.

Katarakt is stevig verankerd in de echte wereld, maar brengt er tegelijk een bijgeschminkte versie van. Wie het bericht krijgt dat hij of zij blind wordt, zal daar ongetwijfeld minder sereen op reageren dan Elisabeth, die er maar een enkele keer om huilt. En ook een diepe financiële put zal minder makkelijk worden gedempt dan hier gebeurt. Toch is de reeks best ook leerrijk. Problemen en valkuilen krijgen net voldoende aandacht om de kijker een idee te geven van wat er allemaal bij het runnen van een bedrijf komt kijken.

Af en toe gebeuren bizarre dingen die gedicteerd lijken door de zoveelste plotwending. Zo staat vader Donkers van zijn sterfbed op om een bezoek af te leggen. Hoewel hij de dood in de ogen kijkt, spreekt hij met vastberaden en krachtige stem. Ook de toestand van Elisabeths ogen wordt aan de vereisten van de scènes aangepast. Op een nacht laat Ben haar in haar eentje in een boomgaard achter, terwijl ze in de scène er net voor met een stok heeft lopen oefenen en haar hulpbehoevendheid eindelijk heeft toegegeven. Hoe komt die ooit nog thuis, dacht ik even verschrikt, maar het is natuurlijk film en niet echt. Daarom ook ondervindt Paul geen enkele hinder van de vinger die door Elisabeth in de eerste aflevering met een snoeischaar werd afgeknipt en er vervolgens weer werd aangehecht, en kan Elisabeth zonder dat ze ooit is gepromoveerd aan de universiteit als departementshoofd werken.

Dat ondanks die schoonheidsfoutjes de kijker meegesleept blijft, heeft veel te maken met de uitstekende cast. Er is niet één acteur of actrice van wie je niet blij bent wanneer hij of zij opnieuw een scène heeft. Mede dankzij de overtuigende acteerprestaties is Katarakt uitgegroeid tot een spannende en hartverwarmende reeks, die de kijker een beeld geeft van de werkelijkheid én hem even aan die werkelijkheid laat ontsnappen. kristien hemmerechts

Regie: Jan Matthys en Stef Desmyter • Scenario: Nathalie Haspeslagh en Geert Vermeulen • Cast: Karlijn Sileghem, Dirk Tuypens, François Beukelaers, Joke Devynck, Ludo Hoogmartens, Chris Lomme, Ides Meire, Maaike Neuville, Els Olaerts, Jaak Van Assche, Bruno Vanden Broecke, Viv Van Dingenen, Marc Van Eeghem, Koen Van Impe • Productie: Dirk Impens (Menuet)

Linkeroever

‘Ik ben niet zo'n typisch Vlaams meisje dat tevreden is met een tweede plaats,' briest het hoofdpersonage van Linkeroever. Het zou het motto van de regisseur kunnen zijn. De eerste langspeelfilm van Pieter Van Hees getuigt van een gezonde ambitie én branie.

De regisseur heeft tot zijn 38ste moeten wachten op een kans om zijn talent te bewijzen. Hij geeft toe dat hij al zo lang op droog zaad zat, dat ‘een film kunnen draaien' belangrijker was geworden dan al de rest. Linkeroever is gemaakt in het kader van de tweede reeks ‘Fait Divers', een project van de commerciële televisiezender VTM in samenwerking met het Vlaams Audiovisueel Fonds. Het krappe budget dwong niet tot klein denken. Linkeroever is het eerste deel van een trilogie, die Anatomie van Liefde en Pijn heet. Dat klinkt erg ambitieus, maar Van Hees geeft de indruk die ambitie te kunnen waarmaken. Eindelijk nog eens een Vlaamse regisseur die hoog durft te mikken. Het tweede deel van de trilogie komt later dit jaar al in de zalen. A dirty mind wordt aangekondigd als een zwarte komedie met cabaretier en tv-ster Wim Helsen in de hoofdrol. A love supreme zou de trilogie dan afsluiten. In dat deel staat de ziel centraal, waar dat in A dirty mind het brein en in Linkeroever het lichaam zijn.

De jonge atlete Marie (Eline Kuppens) staat op de drempel van een doorbraak maar wordt door haar lichaam abrupt in de steek gelaten. De dokter is formeel: loopverbod en volledige rust tot ze hersteld is. Een lelijke val later, is Marie helemaal tot stilstand gedwongen. De kniewonde wordt steeds zwarter en een broedplaats voor zwart haar. David Cronenberg zou ongetwijfeld jaloers zijn op het beeld van lichamelijk falen.

Heel Maries leven stond in het teken van lopen en trainen. Zich laten bemoederen door een overbezorgde moeder (Sien Eggers) kwam haar goed uit. Het personage van de moeder neigt naar het karikaturale. Linkeroever is een opwindende film, maar niet vrij van schoonheidsfoutjes.

Ondanks haar leeftijd is Marie nog een meisje. Tijdens de noodgedwongen pauze leert ze eindelijk op eigen benen staan en wordt ze versneld vrouw. Ze verlaat het ouderlijk huis en trekt in bij Bobby (Matthias Schoenaerts), de boogschutter die haar op de atletiekpiste zo vaak gadesloeg. Bobby woont in een appartement op Linkeroever in Antwerpen. Van Hees verdiepte zich zwaar in de bewogen geschiedenis van die plaats. De vele legendes en volksverhalen die aan de plek verbonden zijn, spelen een cruciale rol in het verhaal. De sinistere sfeer die er nog steeds heerst en die voortkomt uit de zichtbare botsing tussen mens en natuur, wordt door de camera knap gevat. De bedwelmende fotografie van Nicolas Karaktsanis is kil maar indringend en zeer suggestief. De beeldtaal draagt in niet geringe mate bij tot het welslagen van de film.

De openingsbeelden creëren onmiddellijk spanning. Een jonge vrouw verdwijnt in de inktzwarte duisternis van een mysterieuze modderpoel. Het lijkt wel het begin van een Japanse horrorfilm. Toch is Linkeroever niet de genrefilm waarvoor hij versleten wordt, zelfs al is ook de finale volledig gewijd aan de onthulling van het mysterie. Marie ontdekt een zwart gat in de kelder van Bobby's appartement en achterhaalt dat de vorige bewoonster van de flat op mysterieuze wijze is verdwenen. Niet omwille van het bovennatuurlijke element stelt het einde licht teleur en evenmin omwille van de loodzware metaforen en de nadrukkelijke symboliek van de wedergeboorte. Wél omdat je voelt dat Van Hees gaandeweg zelf zijn interesse in de thrillerelementen verliest ten voordele van de beloofde anatomie van de liefde en de pijn die elke relatie met zich meebrengt. Meerdere – de Vlaamse film heeft er lang genoeg op moeten wachten – erg overtuigende seksscènes tonen hoe innig de band tussen Marie en Bobby aanvankelijk is, en hoe oncontroleerbaar sterk de fysieke aantrekkingskracht tussen beiden. Na die apocalyptische hoogtes wenkt het zwart gat. Marie begint aan Bobby te twijfelen. De eerste ruzies worden een feit. In een van de mooiste scènes van de film zitten Bobby en Marie na een ruzie samen in de auto. Er wordt amper iets gezegd. Bobby merkt op dat zij niet de enige is die zich zo alleen voelt. Het is contradictoir. Enerzijds bevestigt Bobby de eenzaamheid waartoe we gedoemd zijn, alle pogingen om ons leven met iemand te delen ten spijt. Anderzijds bewijst hij met die woorden dat hij zijn vriendin op dat moment heel erg goed aanvoelt. Het zijn dergelijke intieme relationele observaties die Linkeroever boven de middelmaat verheffen. Op die momenten imponeren de jonge hoofdrolspelers het meest. Ze slagen erin om niet alleen hun eigen personage goed in te vullen maar ook om hun vertolkingen perfect op elkaar af te stemmen. Eline Kuppens zorgt voor het aardse en is heel lichamelijk. Matthias Schoenaerts wekt vooral met zijn ogen en stemtrillingen het mysterie op. Hun samenspel past zich aan de voortdurend veranderende sfeer van de film aan. En misschien wettigt dat nog het best enthousiasme en opwinding. Van Hees slaagt erin om het ene moment spanning te creëren en het volgende passie. Existentiële eenzaamheid of rauwe liefdespijn volgen probleemloos op een scène van wanhoop om het falen van het lichaam. Wie doet het hem in Vlaanderen na? Nu nog een manier vinden om al die stuk voor stuk geslaagde momenten tot één sterk geheel te maken en Pieter Van Hees zit gebeiteld.

niels ruëll

‘Linkeroever': regie Pieter Van Hees; met Matthias Schoenaerts, Eline Kuppens, Sien Eggers, Marilou Mermans, Frank Vercruyssen; productie Caviar Films.

Linkeroever © Caviar Films

La Fille du Régiment

metropolitan opera / kinepolis

In de operawereld heersen twee taaie opvattingen. Je hoorde nog niet zo lang geleden dat de opera in de 21ste eeuw dood en begraven zou zijn, maar het genre beleeft een ongekende bloei. De operamensen hebben daarnaast altijd getracht om het verwijt onschadelijk te maken dat opera slechts voor een kleine groep mensen belangrijk is (kleine groep = elite, natuurlijk). In de jaren zeventig en tachtig heeft men inspanningen gedaan om een breed publiek te bereiken via het genre van de operafilm. Belangrijke regisseurs zoals Joseph Losey en Francesco Rosi werden erbij gehaald om bekende partituren een nieuwe, meer dynamische look te geven. Het initiatief was na enkele jaren (vooral economisch) dood, zonder dat het op esthetische hoogvliegers kon bogen.

Nu heeft de Metropolitan Opera van New York een nieuw initiatief genomen. Het probleem van de spreiding krijgt er een heel andere dimensie door. Eerst en vooral is de technologie bijgesprongen. Een opvoering kan dankzij een satellietverbinding de wereld rondgezonden worden. In de loop der jaren hebben televisieregisseurs een eigen taal ontwikkeld om een opvoering op een interessante en boeiende manier in beeld te brengen. Algemeen directeur Peter Gelb, die een lange staat van dienst heeft in theater, televisie en de platenindustrie (Sony Classics) en sedert 2006 aan het hoofd staat van de instelling, heeft samen met muziekdirecteur James Levine (in die functie sinds 1976!) het plan opgevat om een aantal keren per seizoen een operavoorstelling de wereld rond te sturen. Het gaat dan niet om een televisie-uitzending, maar om een vertoning op groot scherm in een aantal filmzalen in de Verenigde Staten, Europa en Japan. Het eerste seizoen viel zo goed mee dat de heren het initiatief hebben uitgebreid. Sinds 15 december doet in België de Kinepolisgroep mee. Net zoals in de rest van de wereld was het initiatief ook hier een succes. De grote publiekslieveling La Bohème was niet alleen uitverkocht, maar werd in mei nog eens hernomen – en dat voor alle deelnemers aan het initiatief wereldwijd. In Nederland is er zelfs een beperkt zomerprogramma met hernemingen te zien. Volgende herfst wordt aangekondigd welke opera's op dvd zullen verschijnen.

De laatste voorstelling van het seizoen, het minder bekende La Fille du Régiment van Donizetti, werd op hetzelfde ogenblik op 553 plaatsen getoond, onder meer op een aantal cruiseschepen én in een aantal New Yorkse middelbare scholen. De ‘Met' bereikte op die ene zaterdag zo een 110 000 toeschouwers. Dat zijn sprekende cijfers, en meteen is het moeilijke debat over publieksuitbreiding van de baan. Als je naar de prijzen van operakaartjes kijkt, is het bijwonen van een satellietvoorstelling een ongelooflijk goede koop. In de opera van New York kost een plaats met beperkte zichtbaarheid rond de 53 euro. De goedkoopste plaatsen, ergens bovenaan in de immense zaal, kosten ongeveer 10 euro. Op het scherm volg je het gebeuren van op de eerste rij. In de Met zou je daarvoor 275 dollar moeten neertellen. Tussen haakjes: dat zijn voor ons onwaarschijnlijke prijzen, maar de voorstellingen van La Fille zijn in New York wel uitverkocht.

Natuurlijk is het bijwonen van een voorstelling in de opera nog wat anders dan in de bioscoop. Het geeft een apart gevoel dat je tegelijkertijd met de operaliefhebber uit de VS deze voorstelling volgt, maar de betrokkenheid is wel wat minder. In La Fille du Régiment komt een bijzonder moeilijke aria voor, waarin de tenor een paar maal tot aan de hoge do moet reiken. Dat de jonge Pavarotti dit vlekkeloos deed, maakte hem op slag beroemd. Hier doet Juan Diego Flores dat met zulk een gemak, dat je nauwelijks de moeilijkheidsgraad opmerkt. In de opera volgt na zijn prestatie een minutenlang applaus. In de bioscoopzaal blijft het muisstil terwijl iedereen kijkt naar het enthousiasme van dat andere publiek. Vroeg of laat, moet het publiek hier weten, moet je dan toch ook eens naar een van onze operazalen voor the real thing.

Het voorbije seizoen was zo succesvol dat de Met beslist heeft om de reeks in het seizoen 2008-2009 uit te breiden tot elf captaties. Er komt ook een pak nieuwe zalen bij, want de bioscoopuitbaters hebben gemerkt dat er voor dit initiatief meer dan voldoende liefhebbers zijn.

In het verleden genoot de Met met zijn muziekdirecteur James Levine een zeer goede muzikale reputatie. Maar iedereen wist dat Levine een heel conservatieve smaak had als het op theater aankwam. Daar is nu dankzij de aanwezigheid van Peter Gelb verandering in gekomen. Gelb breekt een lans voor ‘opera als theater' en heeft meteen zowat de top van de Europese regisseurs naar New York gehaald. Het gaat om mensen als Patrice Chéreau, Luc Bondy, Willy Decker, Nicholas Hytner en onze eigenste Guy Joosten.

Naar Amerikaanse standaarden gaat het om een radicaal inhaalmanoeuvre, want de Vlaamse operaliefhebber heeft van al deze regisseurs reeds werk gezien op de Belgische podia. Voor ons zijn het de zangers die een extra dimensie aan de uitzendingen toevoegen, want binnen hun branche behoren zij tot de top.

Neem nu als voorbeeld La Fille du Régiment. Deze operakomedie van Donizetti heeft niet veel om het lijf en laat de Franse regisseur Laurent Pelly toe om breeduit te gaan – hij is een specialist als het om komedies gaat. We zagen vele seizoenen geleden zijn Platée van Rameau in de Vlaamse Opera, één van die avonden waar men met plezier aan terugdenkt. Bij deze Donizetti van Pelly staat in de hoofdrol de Franse coloratuur Nathalie Dessay. Niet alleen kan ze moeiteloos door de noten van Donizetti buitelen, ze geeft ook nog eens blijk van een feilloze komische intuïtie – op haar beste momenten is ze een vrouwelijke Charlie Chaplin. Zij en Juan Diego Flores vormen een ideaal paar om deze muzikale chantilly tot een erg genietbare voorstelling te maken. Meteen is deze Fille een goed voorbeeld van de nieuwe politiek van Peter Gelb.

Voor het komende seizoen gaat de keuze heel breed: een klassieker als Lucia di Lammermoor, met het droompaar Anna Netrebko en Rolando Villazon, staat naast het minder gekende Thaïs van Massenet, met Renée Fleming en Thomas Hampson, en Doctor Atomic, de nieuwste opera van John Adams, over Robert Oppenheimer. Dat alles zorgt voor een merkwaardig derde seizoen.

Toen ik La Fille in Gent zag, viel het me op dat alleen een ouder publiek de weg naar de Met-op-groot-scherm gevonden had. Dat was natuurlijk erg gevleid toen het voor de voorstelling een gratis glas champagne kreeg. Dat bevordert het ‘operagevoel'. Voor de voorstelling begint, krijg je van Luc Joosten een uitgebreide inleiding. Dat bevordert dan weer het begrip. Een probleem vormt de ondertiteling. De Met geeft de Engelse, Spaanse en Duitse vertaling mee. Bij La Fille kon je in Gent in het Duits meelezen, wat niet door iedereen gesmaakt werd. Een klein ongemak, vermoed ik, dat niet kan weggewerkt worden. Maar verder is alles dik in orde: uitstekende beeldkwaliteit, een heel goede klank. Gewoon een aanrader dus. johan thielemans