Date 1985-10-04

Publication De Standaard

Performance(s) Hetze

Artist(s)

Company / Organization Studio's Onafhankelijk Toneel

Keywords kandidaten • hetze • observator • initiatie-ritus • macht • nee • zwijgend • zeer • studio • antwoorden

"Hetze", de effekten van de macht: Studio's Onafhankelijk Toneel in uniek genre

BRUSSEL -- Dat macht niet noodzakelijk door pure dwang en repressie, ontstaat, maar het gevolg is van een spel van relaties, houdingen en posities van mensen en instellingen onderling; waarbinnen die macht kan verschuiven, is al eerder geschreven. "Hetze" van Dirk Groenenveld, door Studio's Onafhankelijk Toneel, is daareen soort illustratie -- op zeer kleine schaal -- van. Wat plaats grijpt op scène wordt voorgesteld als een initiatie-ritus, die zal moeten leiden tot het veroveren van de "zilveren mens-bokaal".

De vier kandidaten worden in het oog gehouden door een man aan een tafeltje die vooral zwijgend observeert, en af en toe via een mikrofoon zwijgend enige bevelen geeft of een voorwerp aanreikt. Ondanks zijn stilzwijgen genereert hij, enkel door zijn toezicht en de bedekte toespeling dat er iets moet gepresteerd of geleerd worden (wat is niet zo duidelijk), allerhande machtseffekten tussen de vier kandidaten.

Het is typisch voor Studio's Onafhankelijk Toneel dat ze, om dat in beeld te brengen (de tekst van dit stuk is minimaal) uitgaan van zeer eenvoudige, bijna abstrakte basis-situaties, waar bijna als toevallig allerlei verwijzingen ingeschoven worden; die verwijzingen kunnen totaal verschillend van aard zijn, maar laten precies daarom op een puur beeldende manier analogieën zien tussen alledaagse, ogenschijnlijk onafhankelijke fenomenen.

In dit stuk krijgt elk van de kandidaten een keer de leiding van de observator over de gebeurtenissen, waarbij telkens een bepaalde machtswerking uitgepuurd wordt, met verwijzing naar een bepaalde maatschappelijke kontekst. Vooral in het illustreren van de wijze waarop macht uitgeoefend wordt -- en het is niet noodzakelijk degene die de leiding heeft, die ook werkelijk de macht uitoefent - zitten er zeer rake observaties in "Hetze". Dat levert soms grappige, soms grimmigironische momenten op. Het is tegelijkertijd een kommentaar op de gang van zaken in het leger, de zakenwereld, de medische stand of de padvinderij.

In die klaustrofobische situatie van een initiatie-ritus wordt het bewerken van al die onderlinge verschuivingen het bijna uitsluitend motief van de vier kandidaten, maar uiteindelijk roept de observator ze bij zich en stelt hun allerlei vragen, zeer geniepige, zeer triviale en zeer diepgravende, waar ze enkel met ja of nee op kunnen antwoorden.

En dan blijkt dat de kandidaten zo gedesoriënteerd zijn dat ze in hun antwoorden eigenlijk enkel nog gokken naar het juiste antwoord; daarbij gaan ze vooral af op wat de anderen zeggen en hun idee over wat de leider denkt over de anderen. Naargelang een ander volgens een van de vier goed of slecht staat bij de leider, zeggen ze hem na, of spreken ze hem tegen. Uiteindelijk spreken ze allemaal zichzelf tegen, want een aantal vragen keert terug en wordt de ene keer met ja, en dan weer met nee beantwoord. Het hele probleem is dat ze zich zo hebben laten verblinden dat ze vragen die niet met ja of nee te beantwoorden zijn toch beantwoorden. De observator is dan ook weinig tevreden, en laat hen aan hun lot over. Dat leidt -- voorspelbaar genoeg -- tot een komplete chaos, waarna het spel weer van voren af aan kan beginnen.

Zoals gewoonlijk bij het Onafhankelijk Toneel is ook dit weer zeer inventief teater waarbij -- maar daarvoor zou je het stuk in detail moeten ontleden -- de meest verschillende teatrale expressievormen feilloos aangewend worden om bepaalde situaties met enkele gebaren of voorwerpen op te roepen of in een vervreemdend daglicht te stellen. Om die reden is dit stuk dan ook vooral vormelijk zeer interessant, en niet zozeer ter wille van de inhoud die, ondanks de soms pijnlijk juiste konfrontatie met machtsspelletjes, niet echt nieuw te noemen valt.

Voor wie het Onafhankelijk Toneel echter al vaker aan het werk gezien heeft, is dit geen onmisbaar evenement. Daarvoor is het iets te veel een aanloop tot groter werk, een genreoefening. Een genre evenwel dat door hen ontwikkeld werd en tamelijk uniek is.

Na voorstellingen in Brussel en Gent nog te zien in Kortrijk, Limelight, vanavond.