Date 1986-01-20

Publication De Standaard

Performance(s) Sara zegt...Leila zegt

Artist(s) Commissaris, Ronnie

Company / Organization Brussels Kamertoneel

Keywords leila • sara • instruktief • koncentratiekampen • spiegels • teater • damen • alen • katelijne • brit

BKT, Sara, Leila: getuigenisteater

BRUSSEL -- "Sara zegt...Leila zegt", is een toneelbewerking door Frans Buyens van gesprekken tussen twee joodse vrouwen die als kind opgesloten werden in koncentratiekampen. Geregeld komt de auteur zelf aan het woord om een en ander toe te lichten, ook wel duidelijk te maken dat zijn weergave maar een zwakke afspiegeling is van de werkelijke gevoelens, de onuitgesproken gedachten van de twee vrouwen. Als teatertekst blijkt dit stuk, door gebrek aan een goede dramatische struktuur, nogal problematisch. Ondanks de aangrijpende getuigenissen van de twee vrouwen, slaagde de regie van Ronnie Commissaris er niet in met dit gegeven ook boeiend teater te maken.

Als toeschouwer zit je in een klein zaaltje op de zolder van het BKT-gebouw aan de Kapellemarkt, aan café-tafeltjes waarop het (teater-)menu staat, temidden van enkele decorstukken, een tafeltje, enkele Venetiaanse blinden, een stoel en een paar spiegels. Op een van die Spiegels staat met lippenstift een kampmunmer geschreven. Sara (Brit Alen) en Leila (Katelijne Damen) komen binnen en zetten zich neer aan het tafeltje, waarop een mikrofoon gemonteerd is.

De enscenering heeft iets weg van een talkshow à la Sonja Barend als zij beginnen herinneringen op te halen. Dit "doen-alsof-daar-echt-tweekampslachtoffers-zitten" wordt snel afgebroken. Sara en Leila bekennen dat zij eigenlijk Brit Alen en Katelijne Damen heten, zelf geen kampslachtoffers; wat je dus te zien zal krijgen, dat is duidelijk, is een weergave van een werkelijkheid, maar de totale omvang van die werkelijkheid is onmogelijk adekwaat weer te geven.

Instruktief

Naast de inhoud van het stuk wordt hier dus een mededeling gedaan over de onmogelijkheid van teater om iets meer te zeggen dan wat de werkelijkheid zelf ons al te zeggen heeft. Tot mijn grote verbazing volgde hierna een uitermate naturalistische spelinterpretatie van het gegeven, af en toe onderbroken door een duidelijk signaal dat het "maar teater" was. Maar hierin is de voorstelling uiteindelijk zeer instruktief: als teater al niets meer te vertellen heeft, dan ligt dat niet aan het teater in het algemeen maar precies aan deze zeer beperkende akteerstijl die de tekst niet uitdiept, hem uitsluitend beschouwt als handleiding voor de juiste volgorde van een aantal standaard-expressies die een aantal standaard-emoties dekken binnen een standaard-wereldbeeld.

Het klopt dat je een dergelijke getuigenis niet aanvaardbaar kunt maken binnen een teatersituatie (die o.a. lijfelijke aanwezigheid van akteurs inhoudt) als je blijft volhouden dat het écht is. Maar deze regie komt niet verder dan deze vaststelling. Nu maakt de tekst zelf dat ook moeilijk omdat hij eigenlijk als dokumentaire gekoncipieerd is, een registratie en geen literaire verwerking van een historisch erfgoed.

"Sara zegt,... Leila zegt" is dan ook een zeer problematische voorstelling geworden. Er worden zowel over teater als over kinderen in koncentratiekampen mededelingen gedaan. Maar de ene reeks mededelingen bezwaart de andere en vice versa; komt daarbij dat een aantal indikaties (en in deze teatertraditie heeft alles een betekeniswaarde) voor mij althans niet thuis te brengen waren. Zo was het mij niet duidelijk wat we in een café (niet echt, maar toch) aan het doen waren of waarom er naast de bekladde spiegel nog twee andere spiegels aan de muren hingen, waarvan dan nog gebarsten.

Desondanks brengen de twee aktrices het er niet al te slecht van af. Ze slagen er min of meer behoorlijk in de twee helften van de regie duidelijk aan te geven. Eigenlijk gedragen ze zich als op een generale repetitie; ze geven aan de technici af en toe instrukties en regelen zelf de belichting tussen twee flarden tekst door. Af en toe korrigeren ze eikaars speelstijl ("nee, op die manier kun je niet spelen, zo kan het niet geweest zijn"), en zo komt de toeschouwer tot het summum van onechtheid: onecht doen alsof het onecht is alsof... Jammer voor de aktrices, jammer voor de getuigenissen zelf, die met een blanke zegging via een luidspreker allicht nog beter waren geweest.

Nog tot zondag elke donderdag, vrijdag en terdag om 8 u.30 en elke zondag om 3 u. in het BKT, Kapellemarkt 8, 1000 Brussel.