Date 1987-05-09

Publication De Standaard

Performance(s) Pick-up

Artist(s) Rijnders, Gerardjan

Company / Organization Toneelschuur

Keywords pick-up • rijxman • muizelaar • orchidee • lineke • plastiek • groef • verspreiden • gekonstrueerde • kenmerkend

Extravagante cocktail van woorden en emoties: "Pick-up" van Gerardjan Rijnders

BRUSSEL -- Enkele maanden geleden, tijdens het "Festival van de onbehaaglijke komedie" te Leuven, gaf Gerardjan Rijnders in avant-première een zeer vlakke, bijna monotone lezing van zijn laatste stuk, Pick-up. Die zegging onderstreepte sterk de puur talige kant van het stuk, dat bijna als een abstrakte kombinatoriek van tema's en situaties, in hun wisselende formuleringen, te lezen valt.

Zelf merkte hij toen op dat de omstandigheid, dat twee mensen samen op een podium staan, de schrijver verplicht een bepaalde tijd met woorden te vullen, omdat twee mensen die liggen te vrijen teatraal nu eenmaal niet erg boeiend is. Dat de tekst meer dan tijdverdrijf tussen twee vrijpartijtjes in, en meer dan een abstrakt taalspelletje is, zelfs een groot potentieel aan teatrale mogelijkheden heeft, bewijst hij met zijn eigen regie ervan, waarin hij een -- voor zijn gewone doen -- ongewoon aantal registers opentrekt, daarin uitstekend bijgestaan door Lineke Rijxman en een schitterende Titus Muizelaar.

Kenmerkend voor Rijnders is wel dat hij daarbij voortdurend balanceert op de rand van het teatraal realisme. In deze dialoog tussen twee mensen die eindeloos doorbomen over hun relatie, zonder dat die ook echt rechtstreeks ter sprake komt -- maar elk willekeurig onderwerp voert telkens weer terug naar de vraag om een definitie van de relatie --, worden de konventies van "dialoog" voortdurend min of meer subtiel ontwricht. De centrale metafoor in het stuk is een droom van Lineke Rijxman over een pick-up, waar olie uit lekt. De pick-up draait nl. al eindeloos lang door, en is blijven hangen in de laatste groef van de plaat, die nagenoeg doorgesleten is.

Metafoor voor een relatie die "vastgelopen" is, maar dat is geen reden voor Rijnders om een psychologisch drama op te hangen of het waarschuwend vingertje op te heffen. Het eindeloos herkauwen, het vastlopen in de laatste groef zonder ooit dichter bij de kern van de zaak te komen, dat is precies wat de relatie gaande houdt en boeiend maakt; de morele beoordeling wordt volledig aan de toeschouwer overgelaten. Teatertechnisch: de pointe, de ontknoping mankeert.

Je ziet Lineke Rijxman en Titus Muizelaar, heel gewoontjes gekleed, een uur lang met elkaar "bezig". De ene keer gaat het er heel heftig aan toe, ze schreeuwen, vechten, bijten en slaan elkaar, het volgende ogenblik liggen ze in elkaars armen, maken ze plezier. De overgangen tussen de gemoedsstemmingen zijn abrupt, onlogisch, en worden onderbroken door stiltes.

Na een heftige scène staan de twee nogal ontdaan naast elkaar, Muizelaar kucht even en zegt: "Even resumeren". Op dat ogenblik wordt de hele teatrale illuzie even opgeschort. Je konstateert dat het gebeuren op de scène een sterk ingedikte en gekonstrueerde analogie is van dagdagelijks gepraat. Hoe echt het soms ook lijkt. Hoe pertinent Rijnders' observaties ook zijn (en soms gaat hij heel ver in het te kijk stellen van de relatiemoeilijkheden). Het is ook dat gekonstrueerde karakter van het gebeuren dat een ironische humor in de voorstelling brengt. De op de spits gedreven begripsverwarring tussen man en vrouw b.v. Of de vreemde tegenstelling tussen wat er op scène te zien is en wat er gezegd wordt.

De scène is nagenoeg leeg. In het midden ligt een reusachtig puzzelstukje, vooraan staat een reusachtige orchidee uit metaal en plastiek, met ernaast één scherm in plexiglas. De vloer is bedekt met geelachtig plastiek Bij de aanvang van het stuk maakt Muizelaar een opmerking over de stank van de orchidee, die ogenschijnlijk geen geur kan verspreiden, en dat wordt de aanleiding tot een ellenlange kibbelpartij. Maar veel later in het stuk, als niemand dat nog verwacht, begint de orchidee plots een deodorant te verspreiden, door middel van een klein motortje aan de voet van de steel. Wat dan weer aanleiding is voor woordgrapjes. Die vondst is kenmerkend voor de grillige humor van de voorstelling.

Op enkele ogenblikken na weten Rijxman en Muizelaar precies die afstandelijkheid tegenover de tekst en het scènegebeuren te bewaren, die tekst en regie recht aandoen. De voorstelling verwekt dan ook een extravagante cocktail van emoties bij het kijken, die lopen van puur intellektueel amusement, over leedvermaak tot gefascineerde afschuw, zonder dat die opgedrongen worden.

Pick-up, een produktie van de Toneelschuur, Haarlem, was deze week te zien in 't Stuc, Leuven, in het Nieuwpoortteater, Gent, en in de Beursschouwburg, Brussel.