Date 1991-04-17

Publication De Standaard

Performance(s) Moeders

Artist(s)

Company / Organization Dito' Dito'

Keywords bertha • eljons • vakantiehuisje • dito • zenuwachtig • leedvermaak • bijeenkomst • moeders • akteurs • rené

"Moeders" van René Eljon geraffineerd én dolkomisch

BRUSSEL -- In René Eljons komedie Moeders zit een suspense-element: je maakt een bijeenkomst van vrouwen op leeftijd in een vakantiehuisje mee. Aanvankelijk weet je niet wat hen echt verbindt, maar zomaar een stel vriendinnen die even uit de huiselijke sleur willen ontsnappen, is het niet. Bertha, een ongetrouwde vrouw die al heel haar leven voor haar moeder zorgt, verjaart en werd bedacht met een uitzonderlijk geschenk: de vier anderen kochten het vakantiehuisje voor haar. Een riant cadeau als je haar bepaald stekelig karakter in ogenschouw neemt. Maar er is meer.

Op de verjaardag zijn de vier anderen niet opgetogen bij het idee van een feestje, maar precies erg zenuwachtig en ervoor beducht Bertha vooral niet te mishagen. De ontknoping van dit raadsel -- al hoeft die hier niet onthuld te worden -- is tegelijk ook de bevestiging van wat het hele stuk lang al gesuggereerd wordt: de vrouwen die Eljon ten tonele voert, zijn nagenoeg uitsluitend met hun onmiddellijke natje en droogje begaan.

Dat ze af en toe wel eens verantwoordelijk voor iets zouden zijn, dat er af en toe belangen kunnen zijn die hun eigen kringetje te buiten gaan, ontgaat hen. Of tenminste, dat besef wordt geminimalizeerd en ontweken. Er wordt bijvoorbeeld gesuggereerd dat ze in de oorlog onbehoorlijk veel met de bezetter aanpapten, maar dat hun daarvan achteraf rekenschap werd gevraagd, zijn ze als het ware vergeten, net zoals ze vergeten zijn wat daar zo verkeerd aan was. Het kwam handig uit en daarmee basta.

Dat dit soort stompzinnig egoïsme ook de oorzaak was van een tragedie in Bertha's leven, is evenwel moeilijker te ontwijken; maar het is typisch dat ze daar alleen zenuwachtig van worden, maar de schuldvraag onder geen beding te berde willen brengen. Tot Bertha zich niet meer beperkt tot nukkige grillen, maar de kwestie plompverloren op tafel gooit.

Precies die verdringingsmanoeuvers, oorzaak uiteraard van ongewilde versprekingen en ongelegen -- want op twee manieren te begrijpen -- opmerkingen, zijn uiteraard uitstekende stof om een komedie mee te bouwen. Zeker omdat de personages absoluut het formaat mankeren om op enige wijze tragisch te zijn. En passant ontstaat daarmee een pertinent beeld van een type mens dat zijn modale zijn op een onvoorwaardelijke manier kultiveert.

Dito' Dito' brengt de kreatie van dit stuk. En het moet maar meteen gezegd worden: ze doen dat goed en met een grote ekonomie van middelen. Flauwe truuks met extreem-herkenbare types -- zodat iedereen wel zijn eigen leedvermaak kan koesteren bij de herkenning van een ervan -- zijn vermeden. Het decor, een meesterzet van Bernard Van Eeghem, bestaat uit een sterk uitvergrote lap rood-witte Vichy-stof.

De akteurs zijn uitgedost in uiterst simpele huis-, tuin- en keukenkledij in dezelfde stof. De ruitjes werken als de schutkleuren van huisvrouwen -- ook zij hebben wat te verbergen -- en zetten de konstruktie van het verhaal, het spel-element in de verf, en niet het leedvermaak of de meer larmoyante aspekten ervan.

Bovendien worden drie van de vijf vrouwenrollen door mannen gespeeld, en die verbergen dat ook niet, en is iedereen zowat voortdurend op de scène aanwezig. Bij opkomst zwaaien de akteurs zelfs even het publiek toe als groet. Wat je eigenlijk ziet, al is het allemaal niet zo nadrukkelijk, is een bijeenkomst van vijf akteurs die zich amuseren met het uitbeelden van en kijken naar de situaties waarin Eljons tekst hen voert. Die manier van doen is bovendien een weerspiegeling van het maakproces van de voorstelling: de akteurs regisseerden zichzelf en de voorstelling zou je in menig opzicht als een biezonder genoeglijk verslag daarvan kunnen zien.

Maar los van dat vormelijk raffinement is de voorstelling vaak uitzinnig grappig. De manier waarop vooral Willy Thomas en Mieke Verdin hun personage neerzetten is -- letterlijk -- onbeschrijfelijk komisch. Met deze voorstelling heeft Dito' Dito', jaren na het ijzersterke Frans/z weer een voorstelling van topformaat.

Nog te zien in Antwerpen (Monty) van 18 tot en met 20 april in Gent (Nieuwpoortteater) van 25 tot en met 27 april, op 8, 13 en 14 mei in 't Stuc in Leuven en op 15 mei in de Warande in Turnhout.