Date 1994-05-19

Publication De Standaard

Performance(s) Ocean

Artist(s) Cunningham, Merce • Cage, John

Company / Organization

Keywords cunningham • cage • oneindige • kronometers • oceaan • architektuur • konfrontatie • circus • meester-horlogemaker • weervinden

Goddelijke oneindigheid : Wereldpremière van Merce Cunninghams " Ocean "

BRUSSEL -- Je kan Ocean van Cage en Cunningham zonder overdrijving goddelijk noemen. Dat heeft niets te maken met de -- weliswaar enorme -- inzet van middelen en mensen, maar met de bijna absolute onbevattelijkheid van de ervaring die je ondergaat. Cunningham zelf spreekt over de oceaan als een oneindige ervaring met steeds weer andere gestaltes, en zo is de voorstelling in het Koninklijk Circus

Dat boezemt ontzag in: als na enkele sekonden weet je dat je steeds oren en ogen te kort zal komen om dit werk te bevatten. Even later kom je tot de vaststelling dat hetzelfde allicht ook waar is voor de zowat 140 uitvoerders en technici. Zij koncentreren zich allen op hun deel van het werk, zonder juist te weten wat hun precieze rol in het geheel is. Toch is er, in alle ondoorgrondelijkheid, een rationaliteit van de voorstelling.

Die wordt gegarandeerd door de kronometers die rond het podium opgehangen zijn. Ze tikken gestaag door, de negentig minuten lang: ze zijn de belichaming van het plan dat ten grondslag ligt aan dit werk. Het is een beeld dat niet eens zo ver af ligt van de oude voorstelling van God als de meester-horlogemaker. Hij garandeert de zin van het menselijke handelen, dat zijn eigen zingeving niet kan geven. Het onbevattelijke en oneindige wordt erin gereprezenteerd, de tijdsduur is een arbitraire uitsnede uit een werk dat zo oneindig is als de oceaan zelf.

Toch is er ook een belangrijk verschil met die oude metafoor; de kompositie van Cage en Cunningham is, door de opbouw met toevalsprocedures als leidend princiep, strikt onpersoonlijk. Er zit geen God, geen uiteindelijke betekenaar verscholen achter de kronometers. Zo zijn ook alle allegorische voorstellingen of herkenbare figuren afwezig. Het is bij voorbeeld onmogelijk om in de dans iets aan te wijzen dat verwijst naar de werkelijke beweging van de zee, je kan niet eens beweren dat de dans uitgesproken vloeiend is.

Vaak staan de dansers stil in een uitgekiende positie, maken ze staccato uithalen met armen en benen, of zetten ze een zeer strikte geometrie uit op het plateau. Op een zeer absolute manier is de dans alleen met zichzelf, als spel van oneindige mogelijkheden, bezig. Het gaat om het uitzoeken van nieuwe en intrigerende posities en de onvoorspelbare manieren waarop ze elkaar aflossen. Het gaat ook, en vooral, om de konfrontatie van die bewegingen met de architektuur zelf Van het plateau.

Sterker, zelfs in de muziek van David Tudor, die toch gebaseerd is op geluiden van de zee, kan je door de elektronische bewerking, nauwelijks het oorspronkelijke gerucht weervinden. Ook daar gaat de klank voor zichzelf, en weer in konfrontatie met de architektuur van het Koninklijk Circus, de aandacht opeisen.

Op een indrukwekkende manier geeft deze Ocean een gestalte aan de inzichten van Cage en Cunningham. Hun werk dient, in de Zen-traditie, "om de geest van de luisteraar leeg te maken, zodat hij open staat voor goddelijke invloeden". Als je de vriendelijke, geestige man die Cunningham is zelf zwijgend ziet kijken naar zijn werk, besef je wat een uitzonderlijke onthechting van elke drang tot spreken en zich manifesteren nodig was om tot dit magnum opus te komen.