Date 1994-09-22

Publication De Standaard

Performance(s) Oefening op de moeder en de zoon

Artist(s) Heuer, Marlies

Company / Organization Theater Carrousel

Keywords zoon • steenbergen • weygers • miskennen • arlette • heuer • wouter • -jarige • stapel • woordenstroom

Inventaris zonder begin of einde : "Oefening op de moeder en de zoon"

BRUSSEL -- In Oefening op de moeder en de zoon leurt Wouter Steenbergen, als de 39-jarige zoon van zijn 69-jarige stervende moeder Arlette Weygers, vaak met stapel opgevouwen doeken rond. Nu eens vermoed je dat het een stapel oude luiers zijn, dan weer een stel lakens, later dienen ze ook als lijkwade of meubelstofthoezen in het huis van de gestorven vrouw. Eenzelfde banaliteit en onbepaaldheid is ook typisch voor de tekst die Eric De Volder schreef.

De woorden die moeder en zoon gebruiken zijn bijna onpersoonlijk. Het zijn uitroepen als "Roger, Uw handen uit uw zakken!" of kinderrijmpjes. Als de zoon zijn emoties ten opzichte van zijn moeder wil uitdrukken komt hij niet verder dan een lange opsomming van woorden als been, olifant, peer, stoel...

Dat is minder gek dan het lijkt. De tekst van het stuk is een lange woordenstroom die heen en weer golft tussen moeder en zoon. De cliché-taal, de rijmelarijtjes en de vreemde opsommingen worden slechts af en toe onderbroken door erotische associaties en kleine verwijzingen naar de konkrete leefomstandigheden van deze twee mensen. Klaarblijkelijk ligt de moeder op sterven -- of is wat we zien een herinnering van de zoon na haar overlijden? -- en we vernemen ook dat ze het haar zoon nooit helemaal heeft kunnen vergeven dat hij haar verlaten heeft om met een andere vrouw te gaan leven.

Die kleine hints volstaan om vrij snel een vermoeden te krijgen van de sterke band (met een niet te miskennen incestueuze onderstroom) tussen deze twee mensen. Zo sterk dat zij zich niet in de objektiverende vorm van een heldere verwoording laat vatten.

Wat zij met elkaar hebben is een chaotisch kluwen van emoties en gevoelens dat de grenzen tussen hen beiden laat vervagen. De zoon wordt soms als het ware opgeslorpt door de moeder en vice versa. In zo'n situatie is er niet echt plaats voor twee psychologieën die zich in een dramatische handeling ontwikkelen. Moeder en zoon blijven aan elkaar hangen, blijven hun twee-eenheid herhalen, en daar zijn alle woorden of geen enkel woord goed voor.

Grillig

Het is de enscenering van regisseur Marlies Heuer van het Nederlandse Theater Carrousel die een interpunktie aanbrengt in deze woordenstroom. Zij laat Arlette Weygers schitteren in een grillige rol.

Nu eens verpersoonlijkt zij de jonge moeder die in pralerige uitgaanskledij pronkt tegenover haar kleine zoontje. Even later lijkt zij een half-demente oude vrouw die vreemde kreten slaakt. Op nog een ander moment lijkt ze op een zo kinderlijke manier gecharmeerd door haar zoon, die een gedichtje over moeders voordraagt dat ze op de toppen van haar tenen achter hem voorbij sluipt om het tafereel vooral niet te onderbreken.

Meer dan eens lijkt Wouter Steenbergen totaal geïntimideerd door deze wonderlijke verschijning. Zijn présence is klein, en in zijn mallotig-rode pak -- dat ziet zijn moeder zo graag -- krimpt hij soms helemaal ineen bij haar fratsen en verleidingskunsten.

Dat maakt van Steenbergen een verscheurde figuur. Klaarblijkelijk kan hij zich nauwelijks afwenden van deze moeder, en beweert hij van haar te houden. Toch blijkt tegelijk dat hij haar overweldigende macht wil indijken. Een van de sleutelscènes daarvoor is een dans waartoe zij hem uitnodigt en waarin hij haar uiteindelijk hardhandig rondsleept en laat vallen.

Heuer heett dat allemaal zeer zorgvuldig geënsceneerd. Ze wordt prachtig ondersteund door haar twee akteurs. Toch levert dat geen voorstelling op die op dezelfde manier boeit als de tekst. Door de wijze van ensceneren, waarbij de personages bedeeld worden met bepaalde tics -- hoe goed gekozen ook -- en bepaalde handelingen een niet te miskennen, min of meer freudiaans geïnspireerde lading meekrijgen, tast een zekere anekdotiek de eerder abstrakte tekst aan en sluipt er her en der een wat wijsneuzige duidingsdrang in. De achterwand van het decor, met de door elkaar heen verknipte foto's van moeder en zoon is daar maar een, vrij overbodig, voorbeeld van.

Al geeft de tekst zeker wel aanleiding tot een en ander, de enscenering neemt toch iets weg van de fascinatie die uitgaat van de onverbiddellijke, bijna onbegrijpelijke logika ervan.

Nog te zien in de benedenzaal van de Beursschouwburg te Brussel van 27 september tot en met l oktober. Reservaties: 02-201.58.58.