De New Yorkse Wooster Group is binnenkort terug in België met drie "nieuwe" voorstellingen. Wie het werk van deze theatergroep al langer kent, weet hoe relatief het begrip "nieuw" voor hen wel is: geen twee voorstellingen van de groep, al dragen ze dezelfde titel zijn ooit helemaal dezelfde. Elke nieuwe voorstelling is bovendien een verdere exploratie van het eigen verhaal van de groep. Door de ogenschijnlijke chaos die ze elke keer weer aanrichten op de scène, kan je nooit precies zeggen wat je nu werkelijk gezien hebt. Zodat al hun stukken in de herinnering tot een doorlopend gebeuren aaneenklonteren. En toch betekent dat laatste ook weer niet dat het werk van de Wooster Group theater om het theater is: via het hoogst persoonlijke verhaal van de acteurs en van regisseur Elizabeth LeCompte krijg je een vaak bijzonder bijtend commentaar op de mythes en de ideologieën van de moderne (Amerikaanse) samenleving. Zelfs wanneer het uitgangspunt van de voorstelling een tekst van Tsjechov of Flaubert is.
The Wooster Group is ontstaan uit The Performance Group, opgericht door Richard Schechner, een New Yorks professor dramaturgie, op het einde van de jaren '60. In een garage in Wooster Street in SoHo werd geëxperimenteerd met diverse improvisatietechnieken, ontleend aan Grotowski, Brook en anderen. Een regel: niemand mocht te laat komen, repetities overslaan kon enkel bij hoge uitzondering.
Zo ontstond een bijzonder hecht ensemble, waarin tegen de jaren '80 vooral acteur Spalding Gray en beeldend kunstenares Elizabeth LeCompte de koers bepaalden. De naamsverandering in Wooster Group bezegelde de nieuwe situatie. De jongste jaren waren het onder anderen Kate Valk, Peyton Smith, Willem Dafoe en de recent overleden Ron Vawter die het gezicht van de groep bepaalden.
De groepsleden verwierven het pand waar ze werkten, door jarenlang afstand te doen van hun gages. De grote onafhankelijkheid die ze daardoor hebben ten opzichte van het erg instabiele Amerikaanse kunstenlandschap is de reden waarom ze het zich kunnen permitteren zeer lang en intensief aan voorstellingen te werken.
De oorspronkelijke naam, Performance Group, zegt iets over de werkwijze van de groep. De Nederlandse criticus Jac Heijer schreef bijvoorbeeld in 1986 over The wad to immortality (part two): "De Wooster Group maakt uit documentaire gegevens een theater dat zich als een intense happening -- vergeef me het akelige woord -- aan het publiek meedeelt." Het fascinerende aan de Wooster Group is inderdaad dat ze de valkuilen van het happening-genre (het schokeffect om het schokeffect) vermijdt door een stringente vormelijke structuur en de aantrekkelijke kanten ervan (het plotse inzicht door de complete ontregeling van stramienen) tot een ongekend hoogtepunt weet te voeren.
Peter Brook schreef in The empty space over de happening dat ze als een logisch uitvloeisel van het gedachtegoed van Artaud kan beschouwd worden. Zijn theater van de wreedheid is theoretisch een vorm waarin de zelfgenoegzaamheid van de kijker dooor brute schokken onderuit gehaald wordt. Net zo is het met de happening. Maar wat daar onveranderlijk fout gaat, toont hij aan, is dat de schokeffecten tot niets leiden, Zelden wordt ten gronde nagedacht over wat men na het schokeffect wil reveleren. Even zelden worden de juiste condities gecreëerd om dat wat men misschien toch wil zeggen zichtbaar te maken. Het resultaat is vaak een nog grotere apathie vanwege de kijker dan bij het klassieke theater.
Stellingen
Het eigene van de Wooster Group, van in het prille begin, is nu net dat er gewerkt wordt binnen een zeer strenge ruimtelijke structuur, een environment. Dat environment, gewoonlijk in essentie een stellingenconstructie, volgestouwd met allerhande elektronische apparatuur, ordent en regelt het spel van de individuen die we op de scène zien. En het is een echt spel, met echte, zij het ingewikkelde, regels en afspraken, dat zich hier afspeelt. Regisseur Elizabeth (Liz) LeCompte: "Als er in het werk een rode draad zit, dan gaat die terug naar John Cage en de zoektocht naar hoe je echt kan spelen. In echt spel kan elk element voor alles staan. Je kan een bepaald systeem gebruiken om een ander systeem te representeren, een bepaald object in plaats van een ander, het maakt niet uit. In het spel zullen er bepaalde ideeën en structuren die in het dagelijkse leven vastgeroest zitten uit elkaar vallen...".
Dat is wat je beleeft: acteurs die zich met een buitengewone overgave storten in een spel met bestaande teksten, films, video's, een decor, mede-acteurs. Dat is tegelijk ontzettend verwarrend en verbijsterend en zeer verhelderend. Dingen zien er plots anders uit, bekende teksten krijgen nieuwe zingevingen, de onbewuste verwarring van de dagelijkse realiteit wordt frappant duidelijk. Het spel vervreemdt en vervormt het bekende, om het in een nieuwe vorm op een verrassende manier te duiden.
Volgende uitspraak van Jac Heijer uit 1980 vat het goed samen: "Je houdt het niet voor mogelijk, maar Gray en LeCompte slagen erin twee bijna tegengestelde theaterstromingen van deze eeuw te verenigen: de strikt persoonlijke uitzinnigheid van Antonin Artaud en de afstandelijkheid van Bertold Brecht. Hun werk is heet en koud tegelijk en heeft het effect van ijs van 40 graden onder nul waarvan je brandwonden op kan lopen". Bemerk de bijna extatische toon van Heijer: ze geeft goed weer hoe je je vaak voelt na een voorstelling van de Wooster Group.
De Wooster Group is in Brussel te zien met drie stukken. FiniSHed story, te zien van 11 tot en met 15 april, is een herwerkte versie van twee oudere stukken van de groep: Brace up van 1991, gemaakt op basis van de eerste drie bedrijven van Tsjechovs Drie zusters en Fish story van 1993, dat voor een deel bestaat uit het laatste bedrijf van hetzelfde stuk. Het tweede deel van Fish story was gebaseerd op The emperor Jones van Eugene O'Neill. Het werd verder uitgewerkt en wordt nu op zich gepresenteerd van 18 tot en met 22 april. Eugene O'Neill vormde ook de inspiratiebron voor The hairy ape, de meest conventionele van de drie voorstellingen. Ze is te zien van 26 april tot en met 4 mei. Alle voorstellingen beginnen om 20.30 uur.
Brussel, Lunatheater, Sainctelettesquare, van 11 april tot 4 mei, 02-201.59.59. Stuc in Leuven toont op 29 april een overzicht van het videowerk van de Wooster Group. Informatie: 016-20.81.33.
