Date 1996-04-23

Publication De Standaard

Performance(s) FinIShed Story • The emperor Jones

Artist(s) LeCompte, Elizabeth

Company / Organization Wooster Group

Keywords story • jones • finished • emperor • valk • neills • fish • dafoe • neill • vawter

Wooster Group zet publiek subtiel op verkeerde been: Nieuwe bewerkingen van Tsjechov en O'Neill met veel spelplezier en toewijding gebracht

BRUSSEL -- Twee derde van de Belgische tournee van de Wooster Group zitten erop. Jammer, want ik zou wel willen dat ze nog een jaar of wat bleven hangen. In twee nieuwe stukken herwerkte het Amerikaanse gezelschap vroeger materiaal, dat duidelijk herkenbaar bleef. Al was het maar omdat de scène-installatie en de acteurs dezelfde zijn gebleven. Zelfs de betreurde Ron Vawter blijft via een videoband aanwezig. Maar nu de stukken op zichzelf staan, kregen ze een duidelijker profiel. Kijkhoudingen worden daarbij op losse schroeven gezet.

Oorspronkelijk waren ze als een Siamese tweeling aan elkaar geklonken: Fish Story bracht destijds het vierde bedrijf van Tsjechovs Drie zusters samen met The Emperor Jones van O'Neill. Fish Story evolueerde intussen tot FiniSHed story, dat het hele stuk van Tsjechov in een keer brengt, terwijl The emperor Jones zich beperkt tot de verhaalstof van O'Neills stuk.

FiniSHed story blijft voor mij het meest bevreemdende en complexe van de twee stukken. Ik vermoed dat dat heel veel te maken heeft met ons beeld van Tsjechov. Dat we zijn werk associëren met intense en diepe melancholie, is in sterke mate bepaald door een acteertraditie die in een andere context al snel schouderophalend als "soap" zou kunnen worden afgedaan. Regisseur Elizabeth LeCompte hanteert een totaal ander begrippenkader.

Het stuk wordt gespeeld door een rondtrekkend gezelschap van klassieke Japanse acteurs. Ze geraken hun producten aan de straatstenen niet meer kwijt en spelen voor toeristen in grote hotels. Plots moeten ze gaan nadenken over manieren om hun werk spannend en aantrekkelijk te houden, terwijl tegelijk de "traditie" toch ook aanwezig moet blijven.

Dat leidt tot de vondst om Drie zusters te gaan spelen, zonder dat ze ook maar een jota snappen van hoe zo'n tekst functioneert. Het resultaat is een voorstelling waarin je nog net de draad van het verhaal kan volgen, maar van alle "inhouden" die wij verwachten, blijft bar weinig over. Dat gat wordt dan weer gevuld met rituele handelingen waar wij geen hoogte van krijgen.

Het tweede raamverhaal veroorzaakt zo mogelijk nog meer vervreemding. Op schermen rond de scène wordt in flarden een op het eerste gezicht bloedserieuze, maar in al zijn onbenulligheid hilarische documentaire over deze groep gebracht.

Aapjes

We worden overstelpt met allerlei weetjes over de acteurs: een soort aapjeskijken dat als "interessant" kan doorgaan. Als uitsmijter krijg je dan een reeks andere video's waarin we de "echte", zeg maar larmoyante, Tsjechov zien. De briljante eindscène waarin Ron Vawter op video de slotwoorden van het stuk uitspreekt, zet onze hele manier van Tsjechov-kijken op zijn kop. Hij moet telkens herbeginnen: eerst wegens gebrek aan tranen, dan wegens een teveel door overmatig glycerine-gebruik.

In een ragfijne structuur, vol onverwachte, prachtige vondsten en met een buitengewoon samenspel van videobeelden en theater stelt LeCompte een aantal belangrijke vragen. Wat betekent theater eigenlijk nog? Zijn we nog in staat het zuivere spel te waarderen, zonder telkens de vraag te stellen naar wie er "achter" de acteur zit? Begrijpen we zelf onze klassieke stukken nog wel, of zijn we er zo van vervreemd dat enkel een gedegenereerde vorm (het soap-acteren) een soort begrip simuleert? Verdragen teksten als die van Tsjechov dit wel? De vragen worden impliciet gesteld, antwoorden komen er niet. Maar het spel zelf wordt wel gered. Meer moet dat eigenlijk niet zijn.

Rechtlijnig

The emperor Jones is in hoge mate een onderonsje van Kate Valk en Willem Dafoe. Het verhaal wordt hier veel rechtlijniger verteld dan in FiniSHed story, maar ook hier weer sneuvelen allerlei denk-clichés.

Valk, met een zwart-geschminkt gezicht als een speler uit een "black-and-white-minstrel-show", speelt als vrouw de zwarte Bratus Jones. Na een moord werd hij tot levenslang veroordeeld, maar hij wist na een tweede moord op een cipier te ontsnappen.

Door inwoners van een West-Indisch eiland wijs te maken dat hij alleen door een zilveren kogel gedood kan worden, wordt hij heerser. Tot de bevolking in opstand komt tegen de uitbuiting die hij samen met de blanke Smithers (Dafoe) organiseert.

O'Neills stuk was aanvankelijk bedoeld als analyse van de verwoestende gevolgen van het racisme voor de zwarte psyche.

Overgevoeligheid aan beide zijden van de rassenbarrière (political correctness inbegrepen) stelden het stuk in een slecht daglicht, zodat het nauwelijks nog gespeeld werd.

De Wooster Group rotzooit met al die gevoeligheden, bijvoorbeeld aan de hand van het overgemaniëreerde dialect van Kate Valk, in een karikatuurbeeld van de zwarte.

Daardoor zet de voorstelling je plots aan het denken over je eigen denkbeelden over racisme, andere rassen, politieke correctheid enzovoort.

En weer gebeurt dat met een finesse van acteren en ensceneren en een mate van spelplezier en toewijding die hier zelden te zien zijn.

"The hairy ape" van The Wooster Group speelt van 26 tot 28 april, op 30 april,en van l tot 4 mei in het Brusselse Luna-theater, telkens om 20.30 uur. Reservaties 02-201.59.59.