Date 1996-07-02

Publication De Standaad

Performance(s) Eidos:Telos

Artist(s) Forsythe, William

Company / Organization Ballett Frankfurt

Keywords violist • eidos • balanchines • bewegingsspaanders • snaar • telos • web • doek • caspersen • dana

William Forsythe laat de tijd achteruitlopen

AMSTERDAM -- William Forsythes Eidos:Telos, gemaakt met het Ballett Frankfurt in opdracht van het Parijse Théâtre du Châtelet, is een hulde aan componist Igor Stravinsky en choreograaf George Balanchine. Het stuk is een bewerking van het roemruchte ballet Apollon Musagète. Als duiding van de fascinerende kracht van Forsythes ballet volstaat deze informatie echter nauwelijks, lijkt ze er zelfs helemaal niet toe te doen.

Forsythe heeft zijn voorstelling opgebouwd naar een exponentiële toename van choreografische figuren en motieven. Als het doek deze uitbarsting van energie afbreekt is het alsof je verbijsterd wakker wordt uit een droom. En zoals dat met dromen gaat: een eenduidige betekenis is niet voorhanden.

Nochtans kondigt het eerste deel zich aan met een extreme eenvoud. Het scènebeeld beperkt zich tot een effen grijs achterdoek waar een snaar voor gespannen is over de volle breedte van de scène-opening.

Zes dansers en een violist (Maxim Franke) tekenen zich helder en scherp af tegenover dit doek. Muzikant en dansers zijn ook echte tegenspelers. Al merk je het aanvankelijk nauwelijks op, de echte meester van de scène is de tijd, pertinent aanwezig door een stel wijzerklokken kriskras op de scène en een cijferklok tegen het achterdoek.

Het wegtikken van de cijfers beheerst aanvankelijk je waarneming: het hakt de balletfiguur tot bewegingsspaanders uiteen. Bewegingsspaanders die in hun abstracte virtuositeit en snelheid dicht bij Balanchines werk staan.

Maar door hun eigenzinnige, soms uiterst curieuze combinatoriek doen ze toch een stap verder dan Balanchines snelle, atletische interpretatie van het klassieke ballet. Het blijven koude, zij het intrigerende exercities: zoveel stappen in zoveel seconden, en je vraagt je af wanneer het mis zal gaan met al dat halsbrekend arm- en beengezwaai.

Tot iets vreemds gebeurt. Al kan je achteraf rationeel bedenken dat Forsythe in wezen de oude theatertruc van het onverwachte "pistoolschot in de zaal" gebruikt om de kijker te pakken, toch moet je toegeven dat deze abstracte balletoefeningen plots door een kleine ingreep op een bijna fysieke manier bezit van je gaan nemen.

Het beroeren van de snaar over het podium, aanvankelijk zonder gevolgen, zet plots een schokgolf van incidenten, verstoringen van het zo rimpelloze gebeuren in gang. Het gelijkmatige licht gaat mee trillen, een danser komt in conflict met de violist, plotse klankstoten van drie trombones verstoren het samenspel tussen violist en dansers.

En vooral: de klokken vallen eerst stil, en lopen later in razende vaart terug. En plots is alle houvast weg, en ben je ten prooi aan een stroom inventies die je niet meer kan kaderen in pure ballet-termen.

Je begint weg te dromen.

Acrobatie

Het tweede deel versterkt deze ervaring. Voor het grijze scènedoek is een web gespannen waarin Dana Caspersen zich nestelt. Als een eigentijdse pythia orakelt zij erop los. Bij haar van hoog naar laag roetsjende stemacrobatieën registreer je in je achterhoofd wat een wonderlijke combinatie van acteren en dansen hier ten beste gegeven wordt.

Maar erg veel tijd om haar gespin te plaatsen krijg je niet, want het hele ensemble van zo'n twintig dansers, in kleurrijke rokken met potsierlijk zwaar aangezette derrières gaat haar web bevolken.

Zo sierlijk bevallig als ze eerst de kijker charmeren en verleiden -- een echo van de betovering van Balanchines classicisme? -- zo abrupt zetten ze je ook af en toe op het verkeerde been door vuilspuiterij of spastisch getrekkebeen. De zuivere apollinische schoonheid van het ballet loopt vol met allerlei oneigenlijke associaties: het bacchische, onderwereldse.

Het derde deel is een apotheose van deze beide facetten van Eidos:Tdos. Trombonisten, violist, dansers en geluidsmoderator Joel Ryan, samen met Forsythe, maken een klanktapijt, waarbinnen de dansers een improvisatie opzetten. Hier kom je, alleen al door het aantal dansers (24), gewoon ogen en oren te kort.

Helemaal op het einde verschijnt Dana Caspersen terug in de achtergrond. Lichte krampstoten in haar houding monden in het allerlaatste beeld uit in een convulsief schokken van haar naakte lichaam in het wegdeemsterend licht. Doek.

Volgend seizoen brengt deSingel vier voorstellingen van "Eidos:Telos" in de stadsschouwburg in Antwerpen, van 11 tot 14 december (tel 03-248.38.00).