Over engelen en mensen
Sidi Larbi Cherkaoui is als danser en choreograaf een natuurtalent, een van die zeldzame figuren die als vanzelf aanvoelen wat je op een scène kunt zeggen en doen. Intuïtief put hij uit het hele arsenaal aan theatrale middelen om tegenstrijdige gedachten en emoties in pakkende beelden om te zetten. Je kon het zien in 'Rien de rien' en 'D'avant', en nu ook weer in 'Foi', drie voorstellingen waarin muziek een bron van inspiratie is.
Pieter T'JONCK
Net als bij Alain Platel, zijn leermeester bij 'Les ballets C. de la B.', zijn Cherkaouis voorstellingen opgebouwd als complexe puzzels. De puzzelstukken zijn het materiaal dat dansers aandragen tijdens improvisaties rond een muzikaal thema, een verhaal, een fait divers enzovoort. Die worden ineengepast tot scènes die steeds nieuwe harmonische variaties op dezelfde grondtoon bieden. Het is zoeken naar één smaak, één lijn zegt Cherkaoui zelf. Niet verwonderlijk dus dat veel scènes en vondsten sneuvelen voor alles op zijn plaats zit. Deze week werd aan 'Foi' dan ook nog druk gesleuteld. De scenografie ligt echter wel al vast. Het is in al zijn eenvoud een imposant, suggestief decor van hoge, grijze wanden die in een hoek van 45° tegenover elkaar opgesteld zijn. Tussen beide wanden gaapt een grote spleet die uitgeeft op een onbestemde diepte achterin. Die egale oppervlakken worden enkel aan de linkerzijde onderbroken door drie hooggelegen raamopeningen. Ze vormen het balkon van waarop de muzikanten van Dirk Snellings' 'Capilla Flamenca' het verhaal begeleiden. Je kunt in het scènebeeld zowat alles tegelijk zien. Soms lijkt het overduidelijk een marktplaats waarop gedanst en gezongen wordt, een andere keer heeft het iets van de verlatenheid van een kerkhof.
In deze voorstelling gaat het ook om fundamentele dingen in mensenlevens als geboorte, dood en herinnering. De enkele scènes die afgerond zijn, laten daar geen twijfel over bestaan. In een scène zie je een strak-zakelijk geklede, kort gekapte, stroeve vrouw (Joanna Dudley) ijsberen over het podium, terwijl rond haar twee figuren dartelen. Ze zijn als lastige gedachten en herinneringen die haar bespoken. Soms blijkt dat ook uit haar gedrag: zonder aanleiding begint ze luidop te discussiëren met iemand die er niet is. Dat beeld van herinneringen of geesten - Cherkaoui spreekt ook van engelen - die mensen bespoken, komt meermaals terug. Bijvoorbeeld als dezelfde vrouw plots getooid wordt met weelderig lang haar. Dat haar, het echte hoofdhaar van het engeltje dat rond haar hangt, wordt op haar hoofd geschikt door Darryl E. Woods, de zwarte acteur die in 'Iets op Bach' van Platel uitblonk in zijn travestierol en die hier nog eens overdoet. Geleidelijk komen alle andere dansers, mannen en vrouwen, erg dicht rond haar staan. Door een vernuftige gymnastiek lijkt het alsof alle lichamen in elkaar overgaan, alsof het ene lichaamsbeeld het andere voortbrengt. Dat vervloeien van lichamen klopt op een merkwaardige manier met de laat-middeleeuwse muziek van de 'Capilla Flamenca' die weerklinkt vanop het zijbalkon. Het moderne beeld van een onstabiele (lichamelijke) identiteit maakt hier op een hoogst merkwaardige manier plaats voor een tweede, middeleeuwse interpretatie: lichamen die alle met elkaar verbonden zijn in een hogere eenheid, een cyclus van komen en gaan.
Ritueel
Dat geeft Cherkaoui volmondig toe. 'De voorstelling vertrekt vanuit een beeld dat heel vaag, maar gevoelsmatig toch ook heel precies is. Ik wil het hebben over het begin en einde van personages vanuit de idee dat ze deel uitmaken van een eeuwige cyclus, waarin alles weerkeert. Dat correspondeert ook met het beeld van engelen die om ons heen draaien. De voorstelling is een groepsritueel, waarbij iedereen zijn plaats heeft in de 'wereld' op het podium. Symbolisch is het getal drie daarom voor mij van groot belang. Drie tellen is een walsritme dat altijd maar doorgaat, een eeuwige cyclus. Het getal keert overal terug: er zijn drie vensters, veel dansen zijn geconstrueerd als een trio, enzovoort. De muziek werkt hier als een katalysator. Je gaat kijken vanuit een bepaalde symboliek. De voorstelling heeft het over de eigen aard van het rituele en het religieuze, maar meer in het algemeen over wat je gelooft of niet gelooft. Hoe dat in je leven ingrijpt. Ik heb natuurlijk een merkwaardige achtergrond op dat vlak, door mijn gemengde Marokkaans-Belgische afkomst. Maar voor iedereen geldt dat je je opvoeding steeds meedraagt, dat ze bepaalt hoe je denkt, kijkt, handelt. Danseres Lisbeth Gruwez kreeg bijvoorbeeld een klassieke training voor ze bij PARTS ging studeren. Ze wil die erfenis afschudden, maar het zit nog steeds in haar. Dat gebruiken we in een scène waarin zij door een olievlek een zwarte zwaan wordt. Maar het gaat om meer dan alleen je opvoeding. Bij iedereen spelen mythen en verhalen onbewust een rol in het leven. Engelen zijn een goed voorbeeld: het zijn archetypes die al voor de bijbel bestonden, en als het ware in de bijbel ingeslopen zijn. In enkele scènes refereren we ook naar overbekende mythen. Als Nicolas Vladyslav zich met zijn voeten ophangt aan een touw is dat een verwijzing naar het verhaal van Odysseus die zich aan een mast liet vastbinden om te genieten van het gezang van de sirenen en er toch aan te weerstaan.'
Samenhang
Hoe theoretisch of zwaarwichtig dat ook klinkt, de voorstelling oogt erg lichtvoetig, ook in letterlijke zin. Bewegingen zijn vloeiend, soms haast acrobatisch. Dansers lijken rond elkaar te tollen als deeltjes van een molecule die elkaar niet los kunnen laten. Vaak houdt de ene danser zijn hand aan het hoofd van de andere terwijl ze rond elkaar cirkelen. Je ziet als het ware een dans van hoofden waar lichamen achteraan zweven. Ook die bijzondere wijze van dansen is voor Cherkaoui verbonden met de idee van een grote samenhang: alles moet, ook letterlijk dus, met alles in contact blijven. Samenhang blijkt zelfs uit de enscenering van de muzikanten. Ze leveren niet zomaar de muziek aan. Als ze zingen, geven ze met hun handen de toonhoogte van hun zang aan, zodat je op heel didactische wijze de grillige vervlechting van de polyfone zanglijnen kunt aanschouwen. Het is een choreografie in de choreografie.
Marc Wagemans springt eruit in de cast van 'Foi'. Hij is geen getrainde danser of muzikant. Hij heeft hij het syndroom van Down en verdiende zijn sporen als acteur bij Theater Stap. Daar werkte hij mee aan 'Ook', een voorstelling van Sidi Larbi Cherkaoui en Nienke Reehorst. Zijn aanwezigheid maakt het wereldbeeld in 'Foi' niet alleen completer - hier leven niet enkel perfect getrainde performers - ze heeft voor Cherkaoui ook een symbolische betekenis. Hij is als een waarheidsindex in het complexe groepsproces van de voorstelling.
Cherkaoui: 'Marc is gewoon Marc. Bij Theater Stap leerde ik ontzettend veel over het menselijke brein, over de maskers die we dragen. Dat was super. Ik wou dat absoluut meenemen in 'Foi': ik wou de andere dansers confronteren met een transparantie van emoties. Dat ligt soms heel moeilijk met dansers. Je moet steeds alert blijven voor de subtiele signalen die ze uitzenden. Ik wil zo democratisch mogelijk werken, zonder compromissen. Ik wil dat iedereen 'mee' is met wat gebeurt, dat iedereen achter het werk kan staan. Met Marc omgaan, vraagt tact en geduld. Dat kan heel fragiel zijn. Het is de ene keer erop, en de andere keer eronder. Maar eigenlijk geldt dat voor alle dansers: ze hebben allemaal hun handicap, dingen die ze niet aankunnen. Alleen zijn zij erop getraind om dat weg te moffelen. Marcs aanwezigheid is daarom sociaal heel juist. Ze creëert een andere norm. En ze klopt ook met de middeleeuwse context die ik wil oproepen.'
'FOI'
van Sidi Larbi Cherkaoui met 'Les Ballets C. de la B.' en 'Schaubühne am Lehniner Platz' gaat in première in de theaterzaal van Vooruit op dinsdag 18 maart en speelt er ook op woensdag, vrijdag en zaterdag, telkens om 20u. Inlichtingen en tickets: 09/267.28.28 of www.vooruit.be
