De stad als acteur
KUNSTENFESTIVALDESARTS
'Taxithéâtre' ontstond in 1999, als uitkomst van een - wellicht naïef - verlangen van de Duitse kunstenares Anne Marina Pleis naar een 'theater in beweging'. Pleis verruilde haar thuisland voor de Franse havenstad Marseille, die ze leerde kennen door 's nachts met de auto te verdwalen in de grillig verlopende straten. Die fysieke en mentale ervaring wil ze via dit project delen met een breder publiek door mensen met een 'taxi-chauffeur' op pad te sturen door de stad. Hetzelfde plan werd nu met de hulp van KunstenFESTIVALldesArts op poten gezet in Brussel. Een voorproefje.
Pieter T'JONCK
Pleis bracht enkele van haar medewerkers uit Marseille mee naar Brussel, maar een goed deel van haar gelegenheidstaxichauffeurs is afkomstig uit de Belgische hoofdstad zelf. Elk voor zich bepaalden ze een route, al voert die haast onveranderlijk door de negentiende-eeuwse gordel van het industriële Brussel. Ook het praatje dat ze met hun passagiers houden, verzinnen ze zelf. Het is dansen op een slappe koord tussen een vooraf bepaalde tekst en improvisatie op het ogenblik zelf. De stad zelf heeft immers de hoofdrol in dit project. Ze is geen passief decor. Als dit 'stadspersonage' iets zegt, moet die andere hoofdrolspeler, de chauffeur, daar ook gevat op kunnen antwoorden. De vooraf bedachte tekst van de chauffeur is dus niet meer dan een houvast.
Vrijdagavond, op de hoek van de Oude Graanmarkt en de Moutstraat. Actrice Hilde Wils rijdt haar wagen voor. De tocht gaat richting Noordstation om dan via de oude volkswijken van Sint-Joost-ten-Node over Schaarbeek naar het station van Schaarbeek te voeren. Vandaar gaat het, via weer andere straten en pleinen, over de kleine ring, terug naar de vertrekplaats. Je krijgt het hele panorama van de negentiende-eeuwse gordel in een notendop: de desolate leegte rond de uitgang van het Noordstation, de mediterrane drukte en de auto's die rond de bordelen cirkelen in de Brabantstraat, de oude burgerwoningen langs de verlaten Rogierlaan, de smoezelige woonkazernes en de cafés met uitsluitend mannen in de Wijnheuvelstraat, braakliggende gebieden_ Kortom, de vele, tegenstrijdige manieren om de stad te denken, te plannen, te gebruiken die dit gebied in zijn bestaan van nog geen anderhalve eeuw getekend hebben. Het is, meer dan een stadstocht, inderdaad ook een mentale reis door de vele mogelijke manieren om het leven vorm te geven.
De tekst die Wils samenstelde, onder meer met teksten van Houellebecq en Duras, speelt daarop in. Ze steekt van wal met een warrige uiteenzetting over het woord 'bewustzijn'. Het spreekt volgens haar aan de ene kant over de beperkingen en grenzen in het denken die we onszelf opleggen, maar anderzijds ook over onbegrensde vrijheid die het denken zou toelaten, mochten we die vrijheid aandurven. Haar gepraat veroorzaakt een haast ogenblikkelijk ongemak. Dat is niet alleen te wijten aan de ongewone nabijheid van de acteur, noch aan de manier waarop je geprangd zit tussen andere 'toeschouwers'. Het roept ook levendig het ongemak op dat je kan overvallen als iemand je ongevraagd kond doet van zijn wereldvisie.
Terwijl de woorden doelloos in de krappe autocabine blijven hangen, glijden je ogen langs het niet bijster vrolijke spektakel van de bordelen van de Noordwijk. Die blik vanuit de auto produceert een bijzonder effect: achter glas glijden alle beelden die je ziet als onwerkelijke gebeurtenissen voorbij. Het is misschien allemaal heel erg, net zoals het verhaal van de chauffeur misschien heel diepzinnig is, maar op een merkwaardige manier verliezen de beelden, net als de woorden, van achter het glas hun betekenis. Ze zijn alleen op een vage manier deerniswekkend, zonder dat je kan inzien hoe erop te reageren.
Het verhaal wordt er niet vrolijker op als de chauffeur een proeve van vrijdenken wil leveren. Ze dist verhaaltjes op die nergens toe leiden, was het niet dat je al snel doorhebt dat ze onder het mom van verhaaltjes haar eigen levensdrama aan het vertellen is. Al snel valt dat masker trouwens af. Je verneemt dat ze een alcoholiste is die nu voor de tweede maal 'droog staat'. Tussendoor stopt ze aan een café waar een Maghrebijn aan de toog staat achter het venster. Uit het oogcontact en een wat dubbelzinnig lachje van herkenning van twee kanten begrijp je dat de chauffeur hier niet voor het eerst stopt. Maar hoe toevallig is dit? En hoe toevallig is haar plotselinge uitval tegen mannen? Hoe toevallig is, even later, als je voorbij een toren van grof huisvuil aan de deur van een sociaal woonblok rijdt, haar opmerking dat sommige vrouwen geen orde kunnen houden? Het blijft een ongewisse zaak.
Toch wordt een ding maar al te tastbaar: het verband tussen de 'werkelijkheid', mensen en dingen, en de betekenis die wij eraan toekennen schijnt slechts zeer toevallig. Zelfs ons eigen denken is misschien niet veel meer dan een reeks toevallige of zelfs dwangmatige associaties die door het woord slechts moeizaam samengehouden worden. De auto, als een omhulsel, een harnas, dat je afschermt van de gebeurtenissen buiten, maar niet van de woorden binnen, kan model staan voor deze onzekere relaties.
Het ging hier slechts om een proefvoorstelling. Een noodzakelijke trouwens. Zoals Hilde Wils opmerkt, kun je een stuk als dit niet in je eentje 'repeteren'. Je hebt voortdurend nood aan een proefpubliek. Toch brengt ze het er schitterend vanaf. Net die acteerprestatie en haar rake tekstkeuze leggen echter de vinger op een tere plek in de opzet van het project. Hoe sterk de keuze om de theaterzaal te verlaten zich ook presenteert als een reëel alternatief, ze maakt je des te meer attent op de artificiële wijze waarop het theater hier ontkend wordt. Hoezeer je de werkelijkheid ook wil omarmen, ze blijkt steeds weg te glippen voor je neus. Zeker als die werkelijkheid zo complex is als die van Brussel. Daarvoor hoef je niet noodzakelijk het podium te verlaten.
'Taxithéâtre'
is nagenoeg het hele festival lang te zien, telkens om 20u45 en 22u30. Je reserveert zelf niet alleen je datum, maar ook je chauffeur.
