Als 'het' werkt
DANS
Iedereen, kunstenaars zelf niet het minst, koestert de gedachte dat er binnen de kunst totale vrijheid bestaat. Nochtans blijkt er van theaters, galeries en andere kunsthuizen vaak een zachte dwang uit te gaan om kunst te maken die aan een bepaald idee of 'format' beantwoordt. Om daaraan te ontsnappen richtte de choreograaf Thomas Plischke in 2001 samen met Kattrin Deufert en Pirkko Husemann - naar het voorbeeld van popgroepen - een autonoom en onafhankelijk label op met de naam 'Frankfurter Küche' (FK). Het collectief produceerde onder die werkvorm verbazende evenementen, zoals het driedaagse megaproject 'B-visible' in de Gentse Vooruit in november. Nu is (FK) voor een residentie van een week weer te gast in zijn andere vaste Belgische stek, de Brusselse Beursschouwburg.
Bij (FK) staat alles steeds ter discussie. Bestaande werken zijn aan voortdurende revisie onderhevig. Zo brengt Thomas Plischke deze week twee solo's die hij reeds creëerde toen hij nog aan PARTS studeerde, maar die ondertussen steeds verder evolueerden. Ook 'Auto-Erotic Self-Sisiphus', een project dat twee jaar geleden in de Beursschouwburg in een elementaire vorm gepresenteerd werd als een foto-installatie, is ondertussen geëvolueerd tot een video-film. Het unieke van (FK) is dat de discussies binnen de groep niet 'vanuit de buik' gevoerd worden, maar geruggensteund worden door teksten van enkele favoriete auteurs van de groep als Gilles Deleuze, Jacques Lacan, Antonin Artaud of Judith Butler. De output van de groep is daarom ook veel ruimer dan enkel dansvoorstellingen: (FK) brengt ook installaties, films, publicaties. Een terugkerende topic hierin is het 'gender'-vraagstuk. Wat bepaalt onze mannelijke/vrouwelijke identiteit? Kattrin Deufert, die promoveerde op de relatie tussen melancholie en genderbepaling, zet hier de toon.
Een gevolg van de theoretische ingesteldheid van het label (FK) is wel dat een gesprek niet altijd eenvoudig verloopt. De teksten van Deleuze zelf zijn al moedwillig, verwarrend en contradictorisch. Als bovendien elke vraag aanleiding is voor velerlei beschouwingen over zijn werk in verhouding tot dat van andere auteurs, gaat het je wel eens duizelen. 'We zijn veel te cryptisch', constateren Plischke en Deufert na een lange uitleg over hun nieuwe versie van 'InExHaustible, een stuk dat in de lente van 2002 te zien was in de Gentse Vooruit, en op zijn beurt al een drastische herwerking was van Plischkes oudere solo, 'L'Homme à sortir avec son corps'. Het is een van de vele paradoxen van de groep: hun voorstellingen blinken zonder uitzondering uit door hun heldere vorm, maar die staat in schril contrast tot de ingewikkelde vragen waaruit ze ontstaan. Dat blijkt ook hier het geval. Er is echter een groot verschil met eerdere voorstellingen van (FK): voor het eerst is Kattrin Deufert niet meer zozeer de dramaturge van het werk als wel mede-auteur.
In de oorspronkelijke versie van 'InExHaustible' stelde Plischke, bijgestaan door de Japanner Yasuo Akai, een reeks sierlijke en/of bevreemdende daden. Pas als die een tweede keer overgedaan werden, maar dan met een verhaal erbij, begreep je plots de betekenis van die beelden. Het verhaal in kwestie was het griezelige einde van de film 'Hannibal', de 'sequel' van 'The silence of the lambs'. De psychopaat Hannibal Lecter dient er de hersenen van een nog levende man voor de ogen van de verbijsterde, maar verdoofde FBI-agent Clarice Starling, als maaltijd op. Tussendoor liet Plischke een gipsen doodsmasker van Artaud op het podium zakken, zaagde de kop eraf en verstrooide het goudpoeder in de kop met twee ventilators op de scène.
Thomas Plischke: 'Het uitgangspunt van de voorstelling was vrij eenvoudig: ik wilde laten zien dat een beweging op een podium op zichzelf niets betekent. Dat soort simpele theatersemiotiek houdt geen steek. Maar er was ook een andere kwestie die mij bezig hield. Als je het verhaal van 'Hannibal Lecter' vertelt aan iemand die de film niet gezien heeft, merk je meteen hoe onwaarschijnlijk absurd het is. Maar toch ben je behoorlijk benauwd als je de film ziet. De logica van de film doet je het verhaal slikken en er zelfs op een emotionele manier op reageren. Dat bracht ons bij Deleuze die schizofrenie aanwijst als een plaats waar de ketting 'gedachte-actie-effect' doorbroken wordt. Deleuze beschrijft dat met de term verlangensmachine. Om het heel simpel te stellen: als jij een advertentie van een pullover ziet, dan zal jouw verlangensmachine je ertoe drijven om die ook te kopen. Maar dan kom je onveranderlijk tot de vaststelling dat die pullover toch niet was wat je echt wilde. En zo blijf je aan de gang. Maar bij schizofrenie wordt dat mechanisme doorbroken: de schizofreen zal geen pullover kopen, maar bijvoorbeeld een ijsje, of hij zal in de advertentie een boodschap zien van een buitenaards wezen. Toen we daar verder over nadachten, kwamen we weer uit op Artauds 'theater van de wreedheid', een belangrijke tekst om de logica van dit soort verhalen kritisch te benaderen.'
Maar hoe nuttig deze gedachten ook waren als uitgangspunt om het stuk te herwerken, het uiteindelijke werk is een autonome creatie.
Plischke: 'We willen geen boek van Deleuze illustreren. Wij zijn ook niet bezig met het verbeteren van de kunst. Wat je ziet, is wat je krijgt in de nieuwe versie van 'InExhaustible'. Tekst, beweging, klank en beeld van de voorstelling werden nu onafhankelijk ontwikkeld. Daarna sleutelden we vijf maanden aan een manier om deze elementen samen te brengen in een voorstelling die de normale causaliteit van denken, actie, effect negeert maar toch een grote intensiteit uitstraalt. We kwamen er gaandeweg achter dat zoiets maar lukt als er een soort specificiteit in het werk ontstaat. Een moment in het werkproces waarop je je niet meer afvraagt of je iets zus of zo zou doen, maar gewoon voelt of het past of niet past. Dat is iets heel merkwaardigs. Tim Etchells (de artistieke leider van 'Forced Entertainment') gebruikt er het woord 'it-ness' voor. Op het moment dat 'het' er is, valt alles vanzelf op zijn plaats. De kijker heeft dezelfde ervaring, maar kan ze evenmin plaatsen op een rationele manier. Je ziet dat bijvoorbeeld ook in de voorstellingen van Romeo Castellucci. Je kunt er meestal geen touw aan vastknopen in een rationele zin, maar ze raken je wel.'
In 'InExHaustible zit het publiek aan beide zijden van een lange tribune of catwalk, en kijkt zo niet alleen naar de actie, maar ook naar elkaar. Achter beide publiekstribunes is bovendien een projectiescherm geplaatst waarop zeer traag evoluerende beelden te zien zijn van steden die Hannibal Lecter aandoet in het gelijknamige verhaal van Thomas Harris. De beelden zijn zo geconstrueerd en bewerkt dat de kijker elk gevoel van perspectief verliest. De soundscape van de Japanse componist Yasuo Akai bij de voorstelling ontwikkelt zich rondom deze installatie als een autonoom gegeven dat rond de installatie cirkelt. Na afloop van de voorstelling wordt duidelijk hoe de verschillende facetten van de voorstelling bij elkaar horen, maar een 'groter verhaal' of 'diepere gedachte' wordt daarbij zorgvuldig gemeden.
Frankfurter-ingrediënten
'Directory' is een project van Plischke en Deufert waarin ze het publiek gedurende drie tot vijf uur onderhouden over hun samenwerking. Het idee ontstond toen Plischke de vraag kreeg om een lezing te houden over zijn werk. Hij oordeelde dat het werk van (FK) niet uitsluitend zijn werk was: sinds enkele jaren ontwikkelt hij het leeuwendeel van zijn werk samen met Kattrin Deufert. Bovendien doet zo'n lezing uit het oog verliezen dat een relaas achteraf over een werk steeds een vorm van fictie is. Hij wilde dat fictieve karakter radicaliseren door samen met Deufert een performance op het getouw te zetten waarin ze op een gefictionaliseerde manier praten over hun gezamenlijke werk. Het gemeenschappelijke kenmerk van dat werk blijkt een bevraging van het idee 'gender' te zijn. Het project 'Post-political coincidences' bijvoorbeeld bestaat uit een reeks foto's waarin Deufert en Plischke samen of apart gefotografeerd worden. Het gemeenschappelijke kenmerk van de foto's is dat beiden steeds kousenbroeken dragen. Dat bijzondere kledingstuk, heel gewoon voor dansers trouwens, werd gekozen omdat het niet verbonden is met de notie van travestie. Het is een kledingsstuk dat kinderen ongeacht hun geslacht tot een bepaalde leeftijd dragen. Pas op een zeker moment dragen jongens het niet meer. De vraag is dan: wat zegt dat over de manier waarop seksuele identiteit geconstrueerd en begrepen wordt, en hoe ervaren kinderen dat zelf. Wat schuiven ze ervoor opzij, wat denken ze ervoor te krijgen? Tijdens de 'Directory'-avond krijg je geënsceneerde discussies tussen Deufert en Plischke over hun werk, laten ze films, foto's en video's van werk als deze 'Coincidences' zien en houden ze ook lezingen. De grens tussen curriculum, werk, feit en fictie vertroebelt daarbij gaandeweg. Pieter T'JONCK
Alle voorstellingen hebben plaats in BSBbis, de tijdelijke behuizing van de Beursschouwburg in de Kazernestraat 37, 1000 Brussel. Omdat de groep op de bovenste etage, onder het sheddak, speelt, beginnen de voorstellingen pas rond 22u, als het voldoende donker is. 'Directory' is te zien op 28 mei, 'InExHaustible' op 30 en 31 mei. Inlichtingen en reservering: www.beursschouwburg.be of 02/513.82.90.
