De kunst van het portret
PODIUMKUNSTEN
Twintig jaar geleden, op 30 april 1983, was het roemruchte Epigonentheater zlv, de voorloper van Needcompany, voor het eerst te zien in het Kaaitheater met 'dE Demonstratie'. Needcompany viert deze langdurige samenwerking met een nieuw 'Needlapb'. Over het hoe en waarom van deze 'Needlapb' een gesprek met Jan Lauwers, de artistieke leider van de Needcompany.
Pieter T'JONCK
Hoe is de 'Needlapb'-formule ontstaan?Jan Lauwers: 'Dit is de vierde editie. We organiseren zo'n lab tweemaal per jaar. De opzet is ontstaan uit de nood zo'n groep performers te blijven inspireren. Je neemt ook de tijd om fundamentele vragen te stellen. Waarom staan we op het podium? Wat is de betekenis nog van de vierde wand? Enzovoort. We komen samen een week voor we het publiek uitnodigen. Iedereen brengt materiaal mee waar hij of zij mee bezig is. Dat materiaal duikt later soms in een reguliere voorstelling op, maar veel blijft ook ongebruikt. In een 'Needlapb' kun je dat eens uittesten. Voor het overige is er niets: het decor is gewoon de zaal, iedereen doet de kleren aan die hij graag aantrekt, en er zijn ook geen rekwisieten. Het bijzondere van de formule is dat de tijd zo kort is dat alles van het eerste ogenblik in evenwicht moet zijn. Het wonderbaarlijke is dat dat ook lukt. Het is zoals James Joyce al zei: het interessantste werk van een kunstenaar zijn de krabbeltjes die hij maakt terwijl hij met iets anders bezig is. Nu zijn we er bijvoorbeeld in vier dagen collectief in geslaagd een avond in elkaar te zetten die dramaturgisch totaal klopt. Dat toont nog maar eens wat een sterke, professionele performers de leden van de compagnie zijn. Maar ook onze administratieve staf neemt deel aan zo'n 'Needlapb'. Deze keer zijn bijna alle teksten van Anneke Bonnema, die ik voor het functioneren van de compagnie steeds hoger aansla. De muziek komt van Maarten Seghers en Hans-Petter Dahl. Ik bepaal voornamelijk de stijl van de avond.'
Wat begrijp je onder 'stijl'?
Lauwers: 'Wel, in dit geval is het een heel feestelijke avond omdat we al 20 jaar samenwerken met Kaaitheater. Je kunt het beschouwen als een hommage aan mensen als Hugo de Greef en Ritsaert ten Cate, die heel belangrijk geweest zijn in onze geschiedenis. We willen een zo genereus mogelijke avond naar het publiek toe. We serveren daarom ook een nieuwe cocktail. Toch blijkt dat de teksten die we gebruiken vrij hard zijn. In de Beurs hebben we ooit een avond gehouden met langere, volledig afgewerkte stukken. Nu gaat het om kortere fragmenten van 2 à 3 minuten, portretten bijna. Het gaat ons daarbij vooral om de vraag wat het betekent naar iemand te kijken. De film van Nico Leunen, die de avond afrondt, sluit daar mooi bij aan. Leunen deed de montage van onze film 'The Goldfish Game'. Zo leerde ik hem kennen en waarderen. Toen hij aankwam met het voorstel een filmportret van mij te maken, gaf ik hem 'carte blanche'. Hij volgde mij een jaar lang overal. Ik vind het resultaat zelf verbluffend, al is het niet gemakkelijk jezelf te zien. Deze film laat immers zien wat een kunstenaar zou kunnen zijn zonder ook maar iets van zijn werk te tonen. Je wordt gefascineerd door een personage in een film, op de manier waarop ook een portret in olieverf je kan fascineren. Deze avond is natuurlijk ook een bezinningsmoment. We vragen ons na 20 jaar af waar we heen moeten. Misschien moeten we wel een heel drastische stap in een andere richting doen. Ik ben daar al een tijd over aan het piekeren, maar de gedachte is nog niet rijp.'
Als ik je zo hoor, kaart je allerlei conceptuele vragen over performance en theater aan op deze avond. Toch had ik nooit de indruk dat dat soort vragen voorop stond in je werk. Ze kwamen veeleer als vanzelf mee bovendrijven in de loop van de voorstelling, zonder dat ze ooit nadrukkelijk gethematiseerd werden.
Lauwers: 'Dat klopt. Ik stel mij steeds meer vragen over een te hoge graad van geïntellectualiseer in de kunst. Het is alsof de kunst steeds meer door curatoren en filosofen gerecupereerd wordt. Die beginnen zichzelf op de duur als kunstenaar te beschouwen. Wat mij betreft moet kunst op dit ogenblik over zichzelf reflecteren, maar toch moet ze tegelijk een dialectische relatie onderhouden met de maatschappij waarin ze ontstaat. Aan kunst die op een louter intellectuele manier zijn eigen onmogelijkheid aan de orde stelt, heb ik daarom geen boodschap. Het mag misschien toch ook wel eens over dingen als schoonheid en ontroering gaan. 'Dogville' van Lars von Trier is voor mij een goed voorbeeld van hoe het kan: het is een analyse van de werkingsmechanismen van film, maar tegelijk een rechtlijnig verhaal over schuld en boete. Je ziet het ook bij Cassavetes: hij wil film nadrukkelijk als kunst beschouwen en analyseert ook hoe film werkt, maar tegelijk wil hij een verhaal kwijt. Dat streef ik ook na.'
'Needlapb'
op 27 juni in de Studio van het Kaaitheater, Onze-Lieve-Vrouw van Vaakstraat 83, 1000 Brussel. Vooraleer de avond om 20.30 uur echt van start gaat, kunt u ook een klein filosofisch salon volgen. Aan de avond zelf nemen onder voorbehoud deel: Grace Ellen Barkey, Anneke Bonnema, Gabriela Carizzo, Angélique Willkie, Hans Petter Dahl, Misha Downey, Julien Faure, Kosi Hidama, Tijen Lawton, Maarten Seghers, Carlotta Sagna, Viviane de Muynck, Benoît Gob en Jan Lauwers zelf. Inlichtingen en reservering: 02/201.59.59 of www.kaaitheater.be
