Een zwaar hoofd vol gedachten
Ivana Müller brengt performance 'How heavy are my thoughts'
(tijd) - De Kroatische, in Nederland wonende Ivana Müller deed in mei met haar performance 'How heavy are my thoughts' al eens ons land aan, maar door de drukte rond het KunstenFestivaldesArts in Brussel zagen slechts weinigen dat werk. Nu volgt een nieuwe kleine tournee. Eerder dit seizoen werkte Müller als 'artist in residence' in het STUK in Leuven aan een nieuwe voorstelling. De speelse, associatieve gedachtesprongen van de artieste zijn de moeite waard.
Ivana Müller is Kroatische van nationaliteit, maar heeft Oostenrijkse 'roots'. 'Ik ben dus een Midden-Europese bastaard, evenveel getekend door de Duitse als door de Kroatische cultuur. In Zagreb studeerde ik bovendien Franse literatuur. Op dat moment ontstond ook mijn belangstelling voor dans en theater. Ik besloot zelfs 'performer' te worden. Ik ben vertrokken naar Amsterdam waar ik les volgde aan de 'School voor nieuwe dansontwikkeling'. Mijn keuze voor performance betekent trouwens helemaal niet dat ik theater haat. Ik hou van de magie van ouderwets theater zoals 'Het Zwanenmeer', van het verschil tussen wat er op het podium en in de coulissen gebeurt. Maar terwijl er in het theater een absolute scheiding tussen die twee kanten van het bedrijf is, opereer ik net op de grens tussen beide. Terwijl theater met verbeelding bezig is, ben ik met onderzoek bezig.'
Waar stuurt de vraag 'How heavy are my thoughts?' op aan? Ivana Müller: 'De uitdrukking 'zware gedachten' bestaat in vele talen. Alsof het minder om een metafoor dan om een algemeen geldige ervaring gaat. Ik nam mij voor om te onderzoeken of je hoofd inderdaad zwaarder wordt bij sommige gedachten. Ik besef hoe naïef die vraag is, maar die naïviteit is gewild. Ik vertrouw vooral op mijn intuïtie, al lijkt het stuk 'How heavy are my thoughts?' soms hoogst wetenschappelijk. Mijn uitgangspunt zijn de metaforen die mensen gebruiken om over hun gedachten, en dus hun individuele bewustzijn te spreken. Pas in de 19de eeuw ontwikkelde men de middelen om een hypothese of een denkbeeld te verifiëren. Ondertussen zijn die middelen zeer gesofistikeerd. Maar dat betekent niet dat we noodzakelijkerwijze enkel door experimenten dichter bij een begrip van subjectiviteit komen. Uiteindelijk blijkt dat er toch steeds een moment van verbeelding nodig is om iets inzichtelijk te maken. En dan ben je weer dicht bij de aloude metaforen. Denk maar aan het concept 'quarks' in de kwantummechanica, uiterst kleine deeltjes die men bedacht voor iemand ze ooit waarnam. Metaforen zijn steeds middelen om iets over te dragen van één gebied naar een ander. In de taal kunnen metaforen uitgesleten geraken, dood zijn. Die metaforen noem ik 'zwaar'. Je kan dan proberen ze terug tot leven te wekken, bijvoorbeeld door er op een fantasievolle wijze naar te kijken, door er over te speculeren.'
Langzaam gek
Het is niet eenvoudig om dat in een voorstelling te gieten: Ivana Müller brengt dan ook een lezingperformance, geen dansperformance. Ivana Müller: 'De lezing doe ik trouwens niet zelf, het is een Brit, Bill Aitchison, die een verslag uitbrengt over het onderzoek. Hij doet dat aan de hand van een videodocumentaire over een vrouw die langzaam gek wordt. Die vrouw, ik dus, probeert dingen te bewijzen en jaagt daartoe achter allerlei wetenschapslui aan. Ze steekt haar licht op bij Bojana Kunst, een Sloveense filosofe, bij professor Wagenaar, een Nederlandse specialist in de werking van het geheugen of zelfs bij professor Siemsen, een Duitse ruimtevaartdeskundige. Dat onderzoek heeft mij twee maanden gekost. Ik ging ook op zoek in het universitair ziekenhuis hier. Ik vroeg eerst of het mogelijk was om het denken te lokaliseren of in beeld te brengen. Mijn volgende vraag naar het gewicht van gedachten werd echter op meewarig lachen onthaald. Maar één assistent gaf mij, terloops, alsof het een gevaarlijk geheim was, een tip. Een 19de-eeuwse Italiaanse onderzoeker, Angelo Mosso, probeerde ooit aan te tonen dat denken je zwaarder maakt. Dat is misschien minder gek dan het lijkt. Sinds Einstein weten we dat energie in een bepaalde verhouding staat tot massa, dus als het energieniveau van je hersens stijgt, is het ook denkbaar dat de massa ervan toeneemt. Bojana Kunst heeft haar eigen kijk op de zaak. Voor haar zijn zware gedachten vastgeroeste gedachten, terwijl de lichte een nomadisch karakter hebben.'
Als 'artist in residence' werkt Müller in het STUK in Leuven aan een nieuwe voorstelling. 'Dat nieuwe stuk is een geleid bezoek voor twintig mensen aan het lichaam. Je lichaam is een ding dat zich niet leent tot intellectuele beschouwing. Wij denken er vooral in medische termen over, maar het blijft altijd ook een vreemd continent, haast zo vreemd als de ruimte. In de jaren 60 had je daarom de rage van sciencefictionfilms die zowel de exploratie van de ruimte als die van het inwendige lichaam verbeeldden. Het geleid bezoek is een interessante vorm. Mensen gedragen zich verschillend naargelang het om een natuurwandeling gaat of een museumbezoek of een architectuurtrip. In de grotten van Han hebben mensen bijvoorbeeld schrik van de benauwde ruimtes en blijven ze dus graag dicht bij de gids. Net zoals bij schoolreisjes. Maar je hebt ook altijd vrijende paartjes die wat achteraf blijven hangen. In elk geval moet zo'n gids een goed performer zijn. Ik breng dat model over naar het theater. Theater is steeds gebouwd op een strikte code. Toeschouwers weten wat hun plaats is in het gebeuren. Wie daarentegen op het podium staat, is een held, een protagonist. Meteen staat die aan de kant van de macht. Waar spektakel is, is immers steeds macht, zoals Hollywood bewijst. In een performance breek je dat model open.'
Pieter T'JONCK
Te zien in het STUK in Leuven van 23 tot 25 november om 20.30u. Daarna in Vooruit in Gent op 26 en 27 november om 20u. Inlichtingen: Stuk, tel; 016/320.300 of www.stuk.be, en Vooruit, tel. 09/267.28.28 of www.vooruit.be.
