Het lijf als inspiratiebron, decor en instrument
ANALYSE | Menselijk lichaam rode draad op KunstenFESTIVALdesArts
(tijd) - Een prominent thema in het KunstenFESTIVALdesArts is het menselijk lichaam. Zowel in de dans van Charlotte Vanden Eynde en de installatie van Franko B. als in de theatervoorstelling van Rodrigo Garcia wordt het als inspiratiebron, decor en instrument gebruikt. Choreograaf Jérôme Bel maakt rake kanttekeningen.
Charlotte Vanden Eynde exploreert in 'Beginnings/Endings' haast antropologisch het dubbele karakter, deels natuur, deels cultuur, van het lichaam. Het stuk opent met een lichtflits die een glimp van zes dansers laat zien. Vanaf het weer verduisterde podium klinken daarna verwarde geluiden op: dingen-lichamen die met een schok constateren dat ze er zijn. Als het licht aangaat, zie je zes dansers in wit, onschuldig ondergoed, als kinderen of peuters. De exploratie van hun eigen lichaam en dat van anderen gaat gelijk op. Welk geluid maakt het, hoe voelt het aan, hoe zit het in elkaar? Lange tijd blijft die exploratie even ongericht en vormeloos als de lichamen in hun witte ondergoed.
Pas als er aangeklede dansers verschijnen ontstaat er iets als een menselijke, betekenisvolle relatie tussen deze lichamen. Meteen verschijnt ook het naakte lichaam ten tonele. Naaktheid niet als onschuld of zuiverheid, maar als de ultieme uitkleding van het lichaam als cultuurproduct. Of nog: naaktheid als de ultieme staat van het lichaam bij de dood.
Het mooie van dit werk is dat het al die stadia vrij juist, zonder pathetiek representeert. Af en toe wordt de voorstelling zelfs raadselachtig, maar toch 'lukt' het stuk niet echt: het blijft te veel representatie van inzichten die onderhand gemeengoed zijn. Met de uitstekende cast die de choreografe had, was er wellicht meer mogelijk.
Bloed
Franko B. probeerde in 'I miss you' net die representatie te ontwijken. Hij greep daartoe meteen naar het sterkste argument. Welk verweer heb je tegen een corpulente, witgeschilderde, naakte man die met gedragen pas heen en weer loopt over een witte catwalk terwijl zijn bloed wegdruppelt uit open injectienaalden in zijn onderarm? Het is onvermijdelijk een ambigue daad, en uiteraard word je met jezelf geconfronteerd: wat sta je hier in Bozar te doen, waar kijk je naar, welke emotie roept dit op?
Als Franko B. op het einde van het gangpad telkens de toeschouwers nadrukkelijk monstert, confronteert dat je - al is het via een omweg - met je eigen ervaring. De drommen toeschouwers rondom bieden een scherp beeld van je eigen activiteit als kijker en kunstminnaar.
Plots beginnen in deze ruimte de 'grensverleggende' performances en tentoonstellingen van de jaren zestig in het Paleis voor Schone kunsten (zoals Bozar vroeger heette) mee te klinken. Je ziet bijna het oude decor van buizenstellingen uit die tijd opnieuw opdoemen. Al is het waar dat dit naakte, bloedende lichaam een canvas voor de verbeelding is, zoals Franko B. het wil, de spoken uit het verleden van de cultuur verdwijnen daarom niet.
Rodrigo Garcia's 'La historia de Ronald el payaso de MacDonalds' heeft geen last van dergelijke complexiteit. 'Gooi het in het de groep' is zijn devies. Het podium raakt niet alleen bedolven onder steeds meer troep, eten en rattenvergif, drie mannelijke acteurs laten er zich ook steeds verder gaan in verbale en fysieke trans-gressie.
Hun eerste doelwit zijn de clown Ronald en zijn McDonald's, maar dan eerder als metafoor voor een bepaalde consumptiesamenleving dan om grondig onderbouwde politieke of andere redenen.
Renault Espace
De voorstelling demonstreert perfect waarom het protest van mei '68 uiteindelijk eindigde in een verhoogde afzet van de Renaults Espace: een al te beperkte, narcistische logica, eufemistisch omschreven als 'denken vanuit de buik', eindigt in een gefrustreerde identificatie met de 'klassenvijand'. Daar word je niet wijzer van, daar wordt de wereld niet beter van.
Jérôme Bel, de Franse choreograaf die op het festival dagelijks debatteert met artiesten, plaatste bij al dat geloof in het lichaam een intelligente kanttekening. Zijn 'Made in Thailand', een gesprek met de Thaise choreograaf Pichet Kluchun, demonstreert haarscherp dat dans en beweging - dus ook het lichaam - niet uit zichzelf spreken, maar hun betekenis vooral uit een cultureel systeem halen. Al valt op die stelling veel af te dingen, dit was op zijn minst een voorstel dat uitnodigde tot reflectie, zonder de kijker met mystiek, ideologie en zelfs cafépraat om de oren te slaan.
Pieter T'JONCK
Het KunstenFESTIVALdesArts loopt nog tot 28 mei in Brussel. Informatie: www.kfda.be
