De wereld door een donkere en een roze bril
De wereld door een donkere en een roze bril
Na gruwelijke gebeurtenissen in een ver buitenland plegen we ons af te vragen 'hoe dat toch mogelijk is', waarna we terugkeren tot de orde van de dag. Zo niet bij KFDA: kunstenaars stellen er dat soort vragen expliciet aan de orde. In Anathème doet Jacques Delcuvellerie dat met zijn Luikse gezelschap Groupov aan de hand van een krasse discoursanalyse van de Bijbel. De Braziliaan Frederico Paredes ziet het vraagstuk van machtsrelaties in Cada Um door een rozere bril.
Groupovs Anathème wil aantonen dat een peiler van onze cultuur, het joods-christelijk monotheïsme, de kiemen van genocide en geweld bevat. Religieus fundamentalisme, nu vaak afgedaan als een islamitische dwaling, verschijnt hier als een westers exportproduct, met de VS als marktleider. Daartoe grijpt Groupov naar een theatraal paardenmiddel. Tijdens de eerste 80 minuten van het stuk blijft het podium leeg, terwijl aan weerszijden ervan twee koren een oratorium brengen met de gruwelijkste passages uit het Oude Testament. Jahweh toont zich hier als een wraakzuchtige, bloeddorstige god. Hij zet het uitverkoren volk steeds weer aan tot volkerenmoord. De enige 'troost' zijn projecties van 'sublieme' achttiende-eeuwse landschappen. Maar die worden allengs dreigender.
Pas na 80 minuten maakt de ene acteur na de andere zijn opwachting op de lege scène, altijd volgens hetzelfde ritueel. Met schichtige blik komen ze op, ontdoen zich van kleren en sieraden, en nemen plaats in een rij. Over dit uitroeiingskamp blijven de koren Gods toornige woorden uitstorten. Tot de stakkers in opstand komen met een tekst van Heiner Müller: 'Ik heb je nochtans gezegd niet terug te keren: eens dood, altijd dood'.
Als zo'n antitheatrale dramaturgie je niet tot nadenken stemt... Hoewel: Delcuvellerie gaat hier net iets te kort door de bocht. De vraag stellen staat voor Delcuvellerie immers gelijk met ze beantwoorden. Ja, er is een verband tussen genocide en monotheïsme. Ja, godsdienst is een wapen in de geopolitieke strijd. Hij beargumenteert dat antwoord echter niet, maar dringt het met esthetische terreur op. De Bijbellezing van het oratorium is immers zo selectief en tendentieus dat ze niets meer bewijst.
Die strategie om een letterlijke lezing op te voeren als bewijs lijkt zelfs erg goed op wat fundamentalisten doen. Anathème krijgt zo een demagogisch trekje. Dat ontkracht zelfs het schokkende beeld van een uitroeiingskamp. Het is even snel uitgewerkt als tv-beelden van een echt kamp. Zelfs Heiner Müllers conclusie houdt geen steek. We ervaren sinds 9/11 immers elke dag dat God een raar beest is: hoe doder we hem verklaren, hoe levender (en onvoorspelbaarder) hij wordt.
In Cada Um, of 'Eenieder', wil choreograaf Paredes, samen met Marcelle Sampaio en Patricia Niedermeier, de micromechanismen van de macht ontleden door de machtsverhouding tussen publiek en dansers en dansers onderling op te voeren als spiegel voor onze maatschappij. Dat levert een prettige, erg persoonlijke voorstelling op. Maar echt snijdende vragen komen daar niet uit. Kritisch theater maken is geen eenvoudige stiel.
Pieter T'Jonck
