Als zelfs kunst ons niets kan leren
Een van de slechtste argumenten om publiek te lokken is wel de bewering dat je 'er iets van kunt opsteken'. Spontaan doemt het beeld op van theekransjes waar het er in onbestemde termen en tot nut van 't algemeen zwaarwichtig aan toe gaat. Robert Musil staak daar in Der mann ohne Eigenschaften al de draak mee.
We hebben het moeilijk met het oude bildungsideaal. De gedachte dat een leraar ons een berg zware kost zonder duidelijk nut zou doen slikken, roept weerzin op. Dan liever leren surfen of een cursus Chinees volgen. Daar kun je tenminste iets mee. Zelfs universiteiten vatten onderwijs steeds meer op als een menu chinoise. Zo gooien we wellicht het kind met het badwater weg: ooit had het onderwijs vooral tot doel om te initiëren in een traditie. Om levenservaring over te dragen dus. Dat idee verdwijnt haast geruisloos. We accumuleren kennis als was het kapitaal. Alsof mensen zomaar weten wat ze willen in het leven. (Niet dat een ander het weet, maar toch...).
Een uitzondering: kunstenaars mogen en moeten ons iets leren. Het is zelfs een officiële eis. Het verbijsterende van Lehmen lernt van de Duitse choreograaf Thomas Lehmen is dan ook dat hij niet alleen de hedendaagse 'kennisaccumulatie' ridiculiseert, maar tot de slotsom komt dat ook kunst, als het er echt op aankomt, niets te vertellen heeft. Kennis via kunst als een vorm van zelfbedrog.
Lehmen begint met op te lijsten wat hij allemaal al leerde in zijn leven. Hij begint met dingen die je niet echt 'leert' zoals wenen en ademen. De uitbeelding ervan onderstreept dat ten overvloede. Dansen is andere koek natuurlijk. Dat vereist wel oefening. Zelfhypnose of de wereld verbeteren zijn nog moeilijkere 'kennisgebieden'. Als je er al iets van terecht brengt. Dat toont het slot van het stuk. Met een clownsneus op speelt Lehmen een humanitair bewogen alter ego van zichzelf en ontmaskert hem meteen als een kinderlijke aansteller. Het is een bittere boodschap: we stuntelen door het leven in de illusie dat we iets betekenen. Mat is dat meer dan een illusie?
Volgens Lehmen niet. Dat blijkt als hij vertelt hoe hij zelfhypnose leerde. In zijn demonstratie zie je meteen dat het om boerenbedrog gaat. Lehmen beveelt zichzelf om een video af te spelen waarop zijn verleden, heden en toekomst te zien zijn. Pas op het einde van het stuk krijgt Lehmen het apparaat echter aan de praat. Hij schakelt meteen door naar de slotbeelden. De dood dus. Het scherm toont dan uiteraard slechts witte ruis. Daar valt niet veel van op te steken, al doet Lehmen wel alsof. In kwesties die letterlijk van levensbelang zijn, krijg je van de kunst nul op het rekest.
Enkel als clown laat Lehmen ook andere beelden van die video zien. We vernemen dan hoe hij taart leert bakken, zweefvliegen en Japans spreken. Activiteiten dus die ons de zalige gedachte bezorgen dat we toch ergens vooruitgang boeken. Vooruitgang tot de dood erop volgt. Dat hebben we dan toch geleerd.
