Archives du Théâtre 140

Het Laatste Nieuws

16-2-1973

Wereld van de cultuur

Die Brücke te Brussel

Duits toneel op hoog vlak

Met de twee stukken waarmee zij in 1972 haar derde succesvolle wereldrondreis ondernam, kwam de Duitse toneelgroep « Die Brücke » zopas ook naar Brussel. « Woyzeck » van Georg Büchner en « Der Frieden » van Peter Hacks, naar het blijspel van Aristofanes, zijn als klassiekers — het ene van het 19de-eeuwse Duitse theater, het andere van het hedendaagse — de aangewezen stukken voor een dergelijke rondreis. Zij vormen trouwens het prestige-programma van deze groep, in 1960 gesticht door twee jonge acteurs, Dieter Brammer en Joost Siedhoff en die uitsluitend een beroep doet op ervaren regisseurs en eliteacteurs van de grootste Duitse schouwburgen.

Tijdens de « Woyzeck »-avond in het « Théâtre 140 » te Brussel was de zaal dan ook uitverkocht aan een overwegend duitstalig publiek, dat de volgende avond echter in gehalveerd aantal « Der Frieden » bijwoonde, wat er allicht op wijst dat de Oostberlijner Peter Hacks, nadat hij in 1961 wegens ideologische meningsverschillen zijn vooraanstaande positie bij het Duitse theater verloor, nog steeds min of meer behandeld wordt als een zwart schaap. Zijn Aristofanes-bewerking, in een regie van Günther Fleckenstein, droeg niettemin onze voorkeur weg boven de vrij starre, zij het Büchnergetrouwe aanpak van « Woyzeck » geregisseerd door Hans Joachim Heyse.

Hoe echter vergelijkingspunten vinden tussen de grootste aller Griekse blijspeldichters en de meest pessimistische aller Duitse dramaturgen? Tussen de optimistische Trygaios wiens dwaze invallen en komische zetten door Hacks' gevatte aanpassing nog wat bijgekleurd worden en de aan leed en dwangvoorstellingen ten onder gaande Woyzeck, eerste proletariër van het Duitse toneel?

Trygaios is het toonbeeld van de actieve held die in de vrolijkste stemming en met een tot homofiel gekarikaturiseerde Hermes als bondgenoot, de Vrede op zijn schouders naar de aarde draagt om de oorlog tussen Athene en Sparta te doen staken. Al valt dit niet in goede aarde bij smeden en wapenhandelaars, zijn moreel blijft onaangetast en hij wimpelt zijn vijanden af met enkele platte grollen.

Woyzeck daarentegen, is een van Büchners lijdende figuren, die passief zijn ondergang tegemoet gaat. Geestelijk geknakt door medische experimenten waaraan hij zich als bijverdienste onderwerpt, vermoordt hij zijn vriendin die hem bedriegt met een protserige tamboer-majoor. Met haar verdwijnt ook het enige houvast in zijn leven.

Voortdurend blijkt Büchners deernis voor Woyzeck en zijn haat voor de hoogmoed van de ontwikkelde kringen, waarvan hij de vertegenwoordigers — zoals de experimenterende dokter en de tamboer-majoor — vertekent tot karikaturen.

Ook de structuur van beide stukken is zeer verschillend. Hacks blijft volledig in de lijn van Aristofanes wiens blijspelen meestal beginnen met een « schitterend idee », waarop een debat volgt tussen acteurs, koor en publiek, onderbroken door lyrische en komische gedeelten, op hun beurt gevolgd door het in de praktijk omzetten van het schitterend idee en besloten door een vrolijk tafereel met een erotisch element.

Büchners werk bestaat uit korte scènes en monologen, die slechts verbindingspunten zijn op de lijdensweg van zijn passieve held. Hij maakt gebruik van een dramatische taal die modern aandoet. De inhoud van het werk is echter voorbijgestreefd, hoewel uitstekend vatbaar voor actualisering.

Hoe dan ook, de kwaliteit van beide vertoningen door « Die Brücke » pleit voor het peil van het Duitse theater dat de jongste jaren weer tot bloei schijnt te komen. Na de leemte die sedert 1945 ontstaan was in het Duitse toneel- en literaire leven, leemte die een poosje gevuld werd door een hernieuwde belangstelling voor de « patriarchen van de jaren twintig » zoals Brecht en Thomas Mann, trad immers een lange crisisperiode in. Pas in 1955 kwam er uit Zwitserland een nieuwe impuls voor het drama met Frisch en Dürrenmatt. Wat inmiddels de ontwikkeling nog hoofdzakelijk in de weg staat is de scheiding van de literaire krachten van Oost en West, zodat men bij de jongste lading auteurs als Hacks, Müller (Oosten) en Walser. Johnson en Enzensberger (Westen) nauwelijks kan gewagen van een toonaangevende groep die het Duitse toneel een eigen karakter geeft. Daarvoor vertonen hun werken te weinig overeenkomsten.

L. TRAPPENIERS