Archives du Théâtre 140

De Nieuwe

15-2-1974

Een andere visie op Molière en de Belgische Revolutie

Het Théâtre de la Salamandre (Le Havre) speelt liefst, en het Groot Limburgs Toneel-2 zelfs uitsluitend, voor de schooljeugd. Respektievelijk met « La vie de Jean Baptiste Poquelin dit Molière » en « De Stomme van Portici, of wie de opstand maakten en wie ervan profiteerden » beloven ze deze hoofdstukken uit de schoolboekjes, met de middelen van het teater, in een juistere (hier : marxistische) optiek over te doen.

De « Molière », waarmee het Théâtre de la Salamandre in het Théâtre 140 (Brussel) gasteerde, werd op het Festival te Avignon, na Mistero Buffo dat dé revelatie werd, de merkwaardigste voorstelling genoemd. Beide produkties hebben voldoende gemeen om te beklemtonen dat de aandacht in het teater thans hoofdzakelijk gaat naar marxistisch doorlichtend werk dat op zuiver teatrale middelen wedt. Niet het individu, maar de gemeenschap inspireert thans het teater dat aan de spits staat. Een verheugende trend, maar er kunnen misverstanden achter schuilen.

Deze Molière is springlevend teater. Gestuwd door een geestige tekst ontplooit zich een rijke inventie in vlug aangestipte bevroren beelden, in perfekt uitgevoerde groepsbewegingen. In dit zeer gevarieerd, en toch sober gehouden spel, zijn klank en licht volledig geïntegreerd. Het decor is helder, elementair en funktioneel. Allerminst een bezwaar is het dat inspiratie gezocht werd — want men vond ze er — bij Brecht, het Bread and Puppet, bij Strehlers « Knecht van twee Meesters », bij Les Frères Jacques. Maar, zich tot de meest opvallende refertes en citaten beperkend, wijst zo'n opsomming toch in de richting van eklekticisme. Daarenboven moet men het lijstje nog aanvullen met het meest kommerciële uit Walt Disney's tekenfilmen (het tafereel over de "Confréries", waarin de reaktionairen wel zeer fraaie roofvogels zijn). Een essentiële passage, als Molière die een experiment van de filozoof Gassendi bijwoont (Galilei's "hellend vlak"-proef) wordt gebagatellizeerd door er een "spelletje" van te maken.

La vie de Jean Baptiste Poquelin dit Molière is een briljante maar zich volledig in formele esbattementen uitlevende produktie. Men heeft tot elke prijs willen vermijden "schools" te klinken. De obsessie dat alles luchtig en grappig moest klinken, heeft deze uitstekende akteurs belet tot een werkelijke mededeling te komen. In Mistero Buffo heeft Corso het didaktische niet geschuwd, het in tegendeel vooropgesteld. Deze Molière is salonfähig gemaakt marxisme, dat volledig oplost in formele agiliteit.

Veel strakker en juister, eenvoudiger maar efficiënter teater is De Stomme van Portici, of wie de opstand maakten en wie ervan profiteerden van het Groot Limburgs Toneel 2. Deze gemengd Nederlands-Vlaamse groep treedt uitsluitend op voor scholieren, een beetje als de Nederlandse groep Proloog. En bij de voorstelling zit men tussen Middelbaar Onderwijs-jeugd : een heerlijk onbevangen publiek dat nog niet geïnfekteerd is door het "ook een beetje aan kultuur doen" waaraan te veel bezoekers van onze officiële schouwburgen laboreren. Deze zeer verzorgde, tot in de kern teatrale, niet opdringerig-artistieke produktie is stukken belangrijker dan bijvoorbeeld nog eens een afgestofte Hamlet.

Een eventueel bezorgd gezicht kan hier alleen dat van een leraar zijn. Want over de Belgische Revolutie zijn onze schoolboekjes het toch eens : het Belgische Volk was de Hollandse dwingelandij beu, en veroverde zijn onafhankelijkheid. Het opperette-karakter dat deze revolutie zo kreeg, en vooral de ridikule staatkundige gevolgen ervan, heeft in te ruime kring geleid tot het bagatellizeren van de hele zaak. Deze revolutie is echter wél belangrijk, omdat ze een technische ingreep van het vroeg-kapitalisme op een voorbeeldige wijze illustreert.

In korte, sober gehouden taferelen maakt deze produktie in de grote lijnen duidelijk wat er in feite gebeurd is. De inzettende mechanizatie leidt tot werkloosheid, en een mislukte oogst aksentueert deze armoe tot miserie. De toenmalige klerus (naar waarheid getekend, zodat het stuk voor velen antiklerikaal moet klinken) predikt geduld en hoop op het hiernamaals. De bezittende klasse wenst vlijt en orde en verwacht een betere toekomst voor allen van het vrij initiatief. De intellektuelen (hier een student) zijn gekant tegen de censuur en zoeken steun bij de arbeiders in hun strijd voor nog méér vrijheid — al betekent, zoals een song het duidelijk maakt, "meer vrijheid voor allen, meer macht voor de machtigen". Het kapitaal, dat zich in de subsidiëring achtergesteld voelt, en de Kerk, waarvan de willekeur door Willem I beperkt wordt, vinden elkaar in de "Unie". De onrust die bij de arbeiders heerst, is hen welgekomen als pressiemiddel, om de eisen die ze in Den Haag stellen er vlotter door te krijgen : ze moedigen die dus aan, maar richten terzelfdertijd als "rem" een Burgerwacht op. De zaak loopt echter uit de hand : de arbeiders schakelen de Burgerwacht uit en grijpen naar de macht. Dit gebeurt op de haast naief-korrekte manier van de meeste linkse ondernemingen (zo de Commune, de recente poging in Chili) : men mocht wel wat stuk slaan, maar niemand dacht er zelfs aan iets te stelen. Het symbolisch Hollands leger wordt verslagen door arbeiders en studenten. Dan keert de burgerij terug uit Frankrijk, waar ze een veilig onderkomen gevonden had, en ook de clerus is present. De revolutie is geslaagd en wordt meteen ingepalmd door de bezittende klasse die triomfeert in de Voorlopige Regering. Besluit van deze "geschiedenisles" is dat de arbeiders als eerste opgave zien : leren lezen en schrijven, een inzicht verwerven in wat gebeurt. In afwachting krijgen van de vier miljoen Belgen, slechts 46.000 geselekteerden stemrecht.

De Stomme van Portici wordt gebracht als straatteater. Als decor dienen lichte, verplaatsbare schermen. Verder is weinig nodig : een tafel, enkele stoelen, schaarse rekwisieten. Centraal staat het preciese spel van de jonge akteurs. Teater dat een beroep doet op de intelligentie, dat niet alleen korrekte informatie geeft, maar doorlopend prikkelt tot het stellen van vragen. Teater dat op eminente wijze zijn maatschappelijke funktie vervult.

V.R.

(Voor inlichtingen over Le Théâtre de la Salamandre : Maison de la Culture, Le Havre. Inlichtingen over data en plaatsen van opvoering van "De Stomme van Portici" : Groot Limburgs Toneel-2, Achter De Barakken 31, Maastricht; tel: 043-11414.)