Archives du Théâtre 140

De Morgen

27-4-1983

KAAITEATER

Afscheid van het toneel

Kaaiteater '83 wil een ander soort akteur tonen. Een akteur die zich van de gebruikelijke teatertruuks bevrijd heeft. Dat leidt meteen tot een ander soort toneel dan hetgene dat gangbaar is. Of zelfs tot het verdwijnen daarvan.

Met « Maria Magdalena » van Friedrich Hebbel maakte Jan Decorte voor Kaaiteater 81 een voorstelling die aanleiding gaf tot beschouwingen omtrent het medium teater in onze tijd. Die diskussie is nog niet ten einde en heeft zich in het teatermaken zelf doorgezet. Decorte is op Kaaiteater 83 aanwezig met « King Lear », de klassieke tragedie van Shakespeare op minder klassieke wijze geluncht. Er is de voor Decortes regie inmiddels typisch geworden afstand tussen akteur en rol. De akteur stapt uit zijn personage en staat er kritisch tegenover, bekijkt het vanuit alle hoeken en kanten. Hij wil het zien zoals het is: dat is realisme. Maar ook het publiek moet zich van het feit dat er geakteerd wordt bewust zijn. Er wordt dan ook een extreem soort vervreemdingseffekt gekreëerd doordat de akteur weigert te akteren. Als de twee dochters in dichtvorm hun liefde aan King Lear verklaren, kuchen ze tussen de versregels door als een schoolmeisje dat haar gekunsteldheid verraadt. Dit « slecht » akteren zuivert het stuk tot weinig meer dan de tekst overblijft. Decortes teater komt zeer dicht bij een lezing, en vormt alszodanig een zeer intellektualistische benadering. Als je als toeschouwer op die manier vijf uur lang je aandacht erbij moet houden, wordt er veel van je verlangd. Decorte is zeer veeleisend. Mensen die daar niet mee gediend zijn, verlaten de zaal.

Al met al heeft dit meer met het lezen van een boek te maken dan met wat men als teater bestempelt, want ook de sporadische symboliek van de handeling is in feite erg literair. Laat Decortes twijfel aan het klassieke toneel dan zeer terecht zijn, dan stel ik me toch de vraag of zijn werk niet sterk aan waarde begint in te boeten. Het lijkt naar een alternatief cliché toe te gaan. Bovendien heeft Decorte moeite om zijn teatervisie via het uitfilteren van klassieke stukken te behouden. Het in « King Lear » aanwezig zijnde godsbeginsel is bijvoorbeeld in strijd met het proberen onthullen van de aan de mens inherente wrede eigenschappen. Hoog tijd dat Decorte na zijn kritische afbraak zelf iets gaat doen. Ik kijk met ongeduld uit naar « Dames en Heren », het door Kamagurka speciaal voor Decortes Trojaanse Paard geschreven stuk, dat voor volgend seizoen voorzien is.

Jan Fabre wordt als vernieuwer soms in één adem met Decorte genoemd. Behalve hun voornaam is er nochtans weinig gemeenschappelijk. Fabre legt het aksent op gebaar en handeling. Weg van de tekst. In « Het is teater zoals te verwachten en te voorzien was » zijn akteurs acht uur lang aan het werk. Ze moeten echt moe worden, echt zweten, enz. vindt Fabre. Dat is een heel andere benadering van realisme dan die van Decorte. Fabre wil de werkelijkheid van alledag voor een stuk op de planken halen. Niet dat ze geakteerd moet worden of gesuggereerd door echte tee uit echte kopjes te drinken maar wel doorbreekt Fabre de mogelijkheid tot akteren door en de akteurs een zware klus te laten uitvoeren die voorbij het uithoudingsvermogen van hun akteerkunst gaat, en door hen te vragen niet « vals te spelen ».

Daarom dat hij met weinig beroepslui werkt. Het resultaat daarvan is het geslaagd en direkt overbrengen van emotie. Zo bekeken heeft Fabre niet alleen een belangrijke kontraversiële voorstelling gemaakt, maar toont hij ook een richting waarin kan gewerkt worden. Alleen is de praktijk moeilijk houdbaar: altijd voorstellingen van acht uur maken kan niet. En het is nog maar de vraag hoe lang het zal duren voor de mensen die op de planken staan akteurs zullen worden. Al met al is het zowel Fabre als Decorte om artistieke integriteit te doen. Maar Fabre heeft meer lef gehad om een duidelijke optie in de richting van vernieuwing te nemen. Een stap naar genezing.

Je zou ervan gaan twijfelen wat er op scène nog kan en wat niet. Hesitate and Demonstrate is de toepasselijke naam van een Engelse « fringe » teatergroep die met « Goodnight Ladies » op de kaai stond. De parallel met Fabre is duidelijk: ook dit stuk heeft veel en allicht zelfs meer met plastische en visuele kunst te maken dan met tekstteater. Licht, klank en toneelbeeld zijn uitermate van belang om met het trage spel van de akteurs een paar situaties onvergetelijk te benadrukken. De tematiek van het stuk heeft met reizen en wachten te maken, maar men hoeft zich niet druk te maken om wat men ziet naar taal en begrip te kaderen want dit teater heeft het van zuivere waarneming. Wie met oorspronkelijke verwondering naar dit stuk kan kijken ervaart bovendien een fijne […]

Dirk Van den Eede