Zonder
(Comedia sin titulo)
Federico
Vertaling:
Personages in volgorde van opkomst (1)
Schrijver (theatermaker)
Toeschouwer 1
Bediende
Toeschouwster 1
Jongeman
Souffleur
Actrice
Nick Bottom
Toeschouwster 2
Toeschouwer 3
Man in het zwart (eigenaar van het theater)
Houthakker (die "maan" speelt)
Toeschouwer 2
Toneelknecht
Vrouw 1
Vrouw 2
Toeschouwster 3
Fee
Elf
Arbeider
(Grijs doek) Schrijver Dames en heren, Ik ga het doek niet ophalen om het publiek met een woordenspel te verblijden, of met een panorama waar een huis te zien is waarin niets gebeurt, en waarop het theater zijn schijnwerpers richt om te amuseren en u te doen geloven dat dat nu het leven is. Nee. De dichter, met al zijn vijf zintuigen in volmaakte conditie zal u vanavond, niet tot zijn genoegen, maar tot zijn spijt een stukje werkelijkheid tonen. In alle bescheidenheid moet ik erop wijzen dat niets verzonnen is. Engelen, schaduwen, stemmen, sneeuwliedjes en dromen bestaan en ze bewegen zich onder jullie, even echt als ontucht, de munten die jullie in je zak hebben, of de latente kanker in de mooie vrouwenborst of de vermoeide tong van de koopman. Jullie komen naar het theater met als enige wens je te vermaken en jullie hebben schrijvers die je betaalt, zeer terecht, maar vandaag zet de dichter jullie klem want hij is er beslist op uit jullie hart te raken door de dingen te tonen die jullie niet willen zien, door de simpelste waarheden uit te schreeuwen, die jullie niet willen horen. Waarom? Als jullie in
Liefde
(Tekeningen van
de wind huilt, speel je pianola om niet te verstaan wat hij zegt; om de eindeloze stroom van tranen om ons heen niet te zien, hang je de ramen vol kantwerk; om rustig te kunnen slapen en het onophoudelijke getsjirp van je geweten het zwijgen op te leggen, vinden jullie verzorgingstehuizen uit. Een preek! Ja, een preek! Waarom moeten we altijd naar het theater om te zien wat er gebeurt en niet om te zien wat er met ons gebeurt? De toeschouwer is gerust omdat hij weet dat het stuk zich niet tot hem richt, maar wat zou het prachtig zijn als ze hem plotseling vanaf de planken toeriepen en hem aan het praten kregen, en de zon van het toneel het bleke gezicht van die wegkruiper zou doen gloeien!
De werkelijkheid begint omdat de schrijver niet wil dat jullie je in het theater voelen maar midden op straat; en hij wil dus ook geen poëzie, geen ritme, geen literatuur maken, hij wil jullie hart een lesje geven, daar is hij dichter voor, maar in alle bescheidenheid. Iedereen kan het. De schrijver weet hoe hij verzen moet maken, naar mijn mening heeft hij hele mooie gemaakt, en hij heeft geen slechte theaternaam, maar gisteren zei hij me dat elke kunst voor de helft kunstmatig is, wat hem nu ergerde, en dat hij geen zin had hier met de geur van witte leliën aan te komen of met de salomonszuil (2) besmeurd door gouden duiven. (Klapt in zijn handen.) Wilt u mij een kop koffie brengen? (Er valt een doek, beschilderd met huizen en vuiligheid. Pauze,)
Lekker sterk. (Gaat zitten. Er klinkt vioolspel.) De geur van witte leliën is aangenaam, maar ik heb liever de geur van de zee. Ik zou kunnen zeggen dat de geur van de zee ontstijgt aan de borsten van de sirenen en zo nog duizend dingen, maar haar maakt het niet uit en zij hoort
het evenmin, zij blijft tegen de kust aan bonken in afwachting van nieuwe drenkelingen, dat is wat haar voor de mens interesseert. Maar hoe breng je de geur van de zee over naar een theater of hoe bezaai je de zaal met sterren? Toeschouwer 1 (stalles) Door het dak weg te halen.
Toeschouwer 1 Daar heb ik het recht toe. Ik heb
betaald voor mijn plaats!
recht tot het in de rede vallen van een spreker, en
nog veel minder tot het beoordelen van het stuk.
Toeschouwer 1 Nou en of!
of wijs het af, maar beoordeel nooit.
Toeschouwer 1 De enige wet van het theater is
het oordeel van de toeschouwer.
(Er komt een man hollend op, gekleed in rood
tricot. Hij draagt een wolfskop. Hij maakt twee
salto's en valt midden op het toneel.)
Maar komt u hier niet nog een keer langs. Dat
verbied ik u onherroepelijk.
Stem Lorenzo! Mijn Lorenzo! (3)
(De wolf gaat af, in het licht van een volgspot.)
Toeschouwer 1
Schrijver Wees zo goed uw mond te houden.
Toeschouwer 1 Ik heb betaald om theater te
zien.
Schrijver (heftig) Nee, mijnheer. Wat nu speelt, is dat u bang bent. U weet, omdat u me kent, dat ik de muren omver wil halen zodat wij horen hoe ze huilen of moorden of hoe daarbuiten bedorven buiken knorren van mensen die niet eens weten dat het theater bestaat, en daar schrikt u voor terug. Maar gaat u toch weg. Thuis heeft u de leugen die op u wacht, u heeft er uw thee, uw radio en een vrouw die, als ze de liefde met u bedrijft, aan de jonge voetballer denkt die in het kleine huis aan de overkant woont.
Toeschouwer 1 Als we niet waren waar we zijn, zou ik naar boven komen om u een klap in uw gezicht te geven.
Bediende
Toeschouwer 1 Ik heb te veel oog voor de werkelijkheid om daar op in te gaan. Schrijver Hahaha! De werkelijkheid. Weet u wat de werkelijkheid is? Luister maar. Het hout van onze doodskisten, van allen die hier in de zaal zijn, is al gehakt. Er staan vier doodskisten achter glas te wachten op vier schepselen die nu naar mij luisteren, en misschien is er één, misschien, één die al bij het aanbreken van de dag gevuld kan worden, kort na het veriaten van deze o zo levendige plaats. Toeschouwer 1 Ik ben niet gekomen om lessen in moraal te krijgen of om naar onaangename zaken te luisteren.
Schrijver Wij zijn niet in het theater. Want ze zullen de deuren beneden komen inslaan. En ons allemaal redden. Hierbinnen heerst een verschrikkelijke leugenachtige sfeer, en de personages in het drama zeggen niet meer dan wat ze hardop mogen zeggen ten overstaan van kwetsbare dames, maar ze verzwijgen hun werkelijke angst. Daarom wil ik geen acteurs maar mannen van vlees en bloed en vrouwen van vlees en bloed, en wie niet wil luisteren houdt zijn oren maar dicht.
Toeschouwer 1 Laten we gaan, lieveling. Deze man zal ten slotte nog met de een of andere gruwelijkheid komen. Toeschouwster 1 Ik zou liever blijven. Het thema interesseert me.
Schrijver U bedoelt dat het leven u interesseert. Het ongelofelijke leven dat het theater niet heeft op die manier. Enkele dagen geleden kon ik op deze zelfde plaats een paar vrienden als tranentest een sterke scène presenteren waar die man van u niet in zou geloven. In een kleine kamer stierf een vrouw van de honger. Haar twee kinderen die ook honger hadden, speelden met de handen van de dode, liefdevol alsof het twee witte broden waren. Toen het donker werd, ontblootten de kinderen de borsten van de dode en vielen erop in slaap, nadat ze een doos schoensmeer hadden opgegeten. Toeschouwer 1 Wat overdreven! Schrijver Luis weet dat ik de zuivere waarheid spreek.
Toeschouwer 1 We gaan, zeg ik je! Toeschouwster 1 Ach, doe toch niet zo. In het theater is alles gelogen.
Toeschouwster 1 Hoe kon je toestaan dat ze in mijn bijzijn zulke dingen zeggen? Het was waar! En waarom hebben ze hen niet onmiddellijk opgepakt?
Toeschouwer 1 Kom nou maar! Ik wist wel dat
je er onwel van zou worden! (Beiden af.)
Jongeman (in rok, vanuit de benedenloge) Als u
zo doorgaat, laten ze u alleen achter.
bijzonder.
Stem (van achter de schermen) Lorenzo! Mijn Lorenzo!
hebben. Het kind werd het eerst dronken en het sloeg met zijn hoofd tegen de muur. De kalkoen hebben ze later de kop afgesneden met een scheermes. En ze aten hem op.
Dood
over want het scheermes was bot.
Jongeman Wees er maar zeker van dat de helft van hen, net uit hun slaap ontwaakt, met de snaren van het conventiegetrouwe geweten nog niet gespannen, de bos braamtakken zal vragen om die genietend stevig langs het gekruisigde dier te halen.
Bediende En daar zouden ze heel goed aan doen. Katten zijn gevaarlijk, krabben kinderen en zijn niet trouw.
Schrijver (tot de jongeman) Ik wil niemand verbeteren. Ik wil alleen dat de mensen de waarheid zeggen. En hij daar zegt haar in het openbaar.
Jongeman Tot de helft.
gordijn op, loop door het repetitielokaal, en dan
kom je via een trap op straat.
Schrijver Kom, ga weg!
nevel springen die op de grond ligt en bovendien
zitten er twee grote vogels in het dakraam.
hand. U zult het zien. Een paar gaasdoeken en
een paar beschilderde decordoeken.
Bediende O! Als ze dat waren, een welgemikt
schot...
Souffleur (op)
Souffleur Ik ben souffleur. Ik kan dat niet zo goed uiteen zetten.
bosscènes moet waaien?
Schrijver Zoals jullie willen. Door met gesloten
mond te zingen. Laat me met rust. Het is de
laatste keer dat ik een voet in het theater zet.
Actrice 1 (komt op, gekleed als
Lorenzo! Lorenzo! Waarom kom je niet? Ik kan
niet werken zonder jou. Als ik de zonsopgang
niet zie, waar ik zo van hou, en niet blootsvoets
door het gras ren, is dat alleen om jou te volgen
en bij jou te zijn in deze kelders.
Schrijver (zuur) Waar heb je die zin geleerd? In
welk stuk spreek je die uit?
Actrice In geen enkel. Ik spreek hem voor het
eerst uit.
Schrijver (woedend) Weg hier! Weg! Actrice O, maar je gaat me echt geselen? Ik weet wel dat
(Het doek op de achtergrond gaat omhoog en er verschijnt een ander doek waarop een beschaduwde stenen kloostergang is geschilderd met cypressen en fantastische bomen.)
Schrijver (schreeuwt) Meer licht alsjeblieft, en haal deze doeken omhoog!
Schrijver (tot de belichtingsmensen) Hebben jullie me gehoord?
Toeschouwster 2 (zit midden in het parket) Laten we gaan! Ik ben bang, de kinderen zijn alleen thuis!
Lier
Toeschouwer 3 De straten zijn waarschijnlijk afgezet door soldaten en die zouden ons niet doorlaten.
Souffleur (op het toneel) Het lijkt erop dat ze dichterbij komen. De hele foyer staat vol mensen. Stem Leve de revolutie! (De actrice heeft haastig een regenmantel aangetrokken en het haar verborgen onder een grijze vilten hoed.)
Schrijver (tot de souffleur) Ik heb gezegd dat de deuren open moeten. Ik wil niet dat er echt bloed vloeit bij de muren van de leugen.
Souffleur Dat is een mysterie waar ik in geloof en alle redelijke lieden respecteren het.
Actrice
Man in het zwart (komt op) U heeft gelijk. Munitie slaat de poëzie dood.
(Er komt een houthakker het toneel op, zijn gezicht helemaal wit, een bos brandhout op zijn schouder en een lantarentje in de hand.) Houthakker Het schijnt dat de opstandelingen zich al vechtend terugtrekken. Man (terwijl hij vertrekt) Juist! Ze moeten verslagen worden!
verdien jij?
Een nardus kan ster of sneeuw zijn.
De nachthemel een gescheurd doek.
Al tsjirpt de krekel of jammert de wind
slapende ogen daar gaat het om. Schrijver Welke rol speel jij?
Toeschouwer 2 Is er gevaar dat de kogels hier binnendringen?
De lucht is voor mij oktobermaan
geen vogel geen pijl geen zucht.
De mensen gaan slapen. Het gras gaat dood.
Leeft alleen mijn zilveren ring!
Jij die onder water bent, blijf daar altijd!
Het vochtige vergeet-mij-nietje lijdt kou.
Hoewel het bloed de daken kleurt,
mijn lichtend kleed bevlekt het niet. (huilend) Het is een mooi lied dat ze me misschien nooit meer zullen laten zingen! Toeschouwster 2 Wat zegt u? Nick Bottom (op) Ik heb vier vliegtuigen aan zien komen!
Toeschouwster 2 O, mijn kinderen! Mijn kinderen! Ik weet zeker dat ze het huis zullen binnenvallen en aangezien zij alleen zijn met de gouvernante en de bedienden, zullen ze hen vermoorden!
Stem (vanaf de voorste rij van de engelenbak) Dat hebben de arbeiders nooit gedaan, en zullen ze ook nooit doen!
Toeschouwer 2 (tot het publiek) Dat hebben ze wel gedaan!
Schrijver (tot Toeschouwer 2) U liegt! Toeschouwer 2 Tijdens een revolutie, jaren geleden, staken zij driehonderd kinderen, waaronder zuigelingen, de ogen uit.
Toeschouwer 2 Als het nacht wordt, zal hij haar missen omdat zij hem ondanks haar stand zelf uitkleedt!
Toeschouwster 2 En ze zullen ze vermoorden, o mijn
Toeschouwster 2 Ja, gaat u, ga! Toneelknecht
Toeschouwster 2 Wij moeten hem helpen. Ik zou hem alles willen geven wat ik bezit. Waarom vraag je zijn naam?
(Het bombardement begint hoorbaar. Allen staan zwijgend tegen de muren gedrukt. De schrijver is een trap opgeklommen en is niet te zien.)
Stem (vanuit de engelenbak)
Toeschouwer 2 Ik ben niet bang.
Stem Ik geloof niet in jouw
Vrouw 1 Hij heeft hem doodgeschoten! Vrouw 2 Moordenaar! Moordenaar! Toeschouwer 2 Laat de suppoosten die mensen
eruit gooien die de voorstelling verstoren! (Doet de zaklantaren uit en in heel het theater wordt het weer donker.) Een beste buit!
Toeschouwer 2 Bent u niet bang voor het
9.
Stadsgezicht met zelfportret
bombardement?
Toeschouwer 2 (kijkt van links naar rechts voordat hij begint te praten.) Ontzettend duur, maar de dag komt, en ik denk dat het niet lang meer duurt, waarop wij ze weer net zo goedkoop kunnen krijgen als vroeger. Mijn voorvaderen hielden ze in koppels.
Toeschouwer 2 Ik had een
Jongeman (spreekt zachter) Hij was een prachtig doelwit, Was het in het hart? Toeschouwer 2 Als het in het hart was, dan had hij een sprong gemaakt, maar hij viel achterover zonder zijn mond open te doen. Het was midden in zijn voorhoofd.
(Het enorme lawaai van een bombardement laat zich plotseling op het toneel horen.) Toeschouwster 2
(Het bombardement wordt heviger. Allerlei soorten lampen belichten het toneel. Op de achtergrond gaat een groep personages voorbij in feeën- en elfenkostuums; ze dragen een gewonde.)
Toeschouwer 3 Een mooie treffer! O, u hier? (4)
Toeschouwer 3 Stil!
Zwijgen past meer bij mij.
(Er barst een hevig bombardement los.)
Toneelknecht (op) Iedereen naar de kelders; dat
is de veiligste plaats. Naar de kelders!
(Er valt een doek dat een muur van grote stenen
voorstelt.)
Toeschouwster 3 Mijn kinderen, mijn kinderen, mijn kleine kinderen!
(Een groep feeën en elfen loopt het toneel over;
ze dragen een gewonde arbeider.)
goed ondersteunt.
Arbeider (stervend) Leve de revolutie! Fee We brengen hem naar de garderobe. Elf Geef me een zakdoek!
(Toeschouwer 2 staat op het punt zijn pistool te
trekken, zijn vrouw weerhoudt hem.)
Schrijver (terwijl hij weg loopt) Hierheen!
Hierheen! Zeg de waarheid over het oude toneel.
Bewerk ze met dolken, de oude dieven van olie
en brood. Laat de regen de trekken bevochtigen
en het decordoek afschminken.
Stem
Stem (verder weg)
Schrijver (terwijl hij wegloopt) En de brand!
(Het theater wordt rood belicht.)
Actrice (op, met luide stem) Lorenzo! (Met
zachte, trillende stem.) Lorenzo!
DOEK
(1) De lijst van personages is niet opgenomen in de editie
(2) barokke, gewonden zuil
(3) of: "
(4) Het gedeelte tussen de lijnen betreft (de vertaling van) een passage die de uitgeefster,
Deze vertaling kwam tot stand op initiatief van
Auteursrechten geregeld via BUMA Nederland. Rechten op de
Auteur Federico Garcia Lorca
Publicatie Etcetera, 1987-03, jaargang 5, nummer 17, p. 36-39
Trefwoorden schrijver • bediende • toeschouwster • jongeman • toeschouwer • souffleur • actrice • houthakker • lorenzo
Namen Abominabel • Actrice Doe • Actrice Een • Actrice Hahahaha • Actrice Ik • Actrice Juist • Actrice Kan • Actrice Lorenzo • Actrice Mijn • Actrice Natuurlijk • Actrice Nee • Actrice Niemand • Actrice Steek • Actrice Stilte • Afrikaanse • Amsterdam • Bediende Ik • Bediende Ja • Bediende Maar • Bediende Nee • Bediende Om • Bediende Wilt • Benjamin Gijzel • Brand • Colombina • De koffie • De midzomernachtsdroom • Duitse • Elf Erwtebloesem • Engeland • Enrique • F. • Fee Hij • Fee Snel • Garcia Lorca • God • Heerlijkheid • Houthakker Altijd • Houthakker Druk • Houthakker Een • Houthakker Gekke Bakoenin • Houthakker Heel • Houthakker Ik • Houthakker Niet • Jongeman Bravo • Jongeman Gelukkige • Jongeman Ik • Jongeman Ja • Jongeman Minder • Jongeman Pardon • Jongeman Stilzwijgend • Jongeman Waarom • Jongeman Ziet • Jongeman Zingt • Kameraden • Lady Macbeth • Lafaard • Laffranque van • Lorca-project • Lorenzo mio • Man Ik • Marie Laffranque • Mijnheer • Mohammed • Nederlandse • Nick Bottom Verschrikkelijk • Othello • Perspectiva • Pierrot • Puck • Schoft • Schrijver Aha • Schrijver Bang • Schrijver Dat • Schrijver De • Schrijver Doe • Schrijver En • Schrijver Excuseert • Schrijver Ga • Schrijver Het • Schrijver Hou • Schrijver Ik • Schrijver Je • Schrijver Komen • Schrijver Laat • Schrijver Maar • Schrijver Naar • Schrijver Natuurlijk • Schrijver Nee • Schrijver Of • Schrijver Om • Schrijver Toch • Schrijver Val • Schrijver Volg • Schrijver Waarom • Schrijver Wat • Schrijver Wie • Schrijver Wilt • Schrijver Zet • Souffleur Goed • Souffleur Hoe • Spaanse • Spanje • Titania • Titel • Toeschouwer 2 Daarom • Toeschouwer 2 Met • Toeschouwster 2 Mijn • Tonny Holtrust • Weest
Development and design by LETTERWERK