Archief Etcetera

Is politieke stellingname in kunst vandaag nog mogelijk? Etcetera maakt een provisoir bilan op van mogelijke strategieën van kunstenaars, schrijvers en programmatoren.

Het artistieke vacuüm van het kapitalisme

Elke Van Campenhout

'La singularité est en quelque sorte la virginité du producteur, son Tenminste, dat is het probleem met de kunstproductie die zich feite-

innocence (et Dieu sait à quel point l'innocence est chère). Cepen- lijk afspeelt in het verlengde van de managementstrategieën en pre-

dant, en étant réintégré comme producteur culturel indépendant, en cies uit een al te gelijkaardig discours haar paradoxale engagements-

étant validé comme "artiste", la singularité quelconque se trans- potentieel heeft gecondenseerd. Een kunstproductie die

forme en travailleur exploitant sa propre force de travail et sa sub jee- tegelijkertijd deze libidinale binding met het kapitaal niet onder

tivité en vue d'alimenter un marché des biens symboliques ou un ogen wil zien. Al te vaak blijft de poltieke geste van de kunstenaar ste-

marché des significations. La gratuité s'est évanouie comme un rêve, ken op het oppervlakkige niveau van het demonstratieve. Een voor-

ou plutôt la rêverie elle-même s'est transformée en travail. En travail stelling die spreekt over duizenden oorlogsslachtoffers, of over de

potentiel, pour autant que le producteur culturel indépendant peut veilig politiek incorrecte Bezette Gebieden, over politieke marketing

ne pas être sûr de ses investissements, des retombées du temps passé of de wapenindustrie, waagt zich in feite niet verder dan zijn eigen

à réaliser ses productions.' achtertuin. Ze doet niet meer dan op haar beurt het dubieuze schuld-

(Art et production culturelle, Le Syndicat Potentiel / Paris, Bureau gevoel van een autistisch economisch systeem tot collectieve verwer-

d'études Bonnacini_Fohr_ Fourt, octobre 2000) king brengen.

Is er nog een plek waar kunst politiek kan zijn? In een wereld waarin artistieke termen restloos in het managementjargon zijn opgenomen, blijft de kunstenaar niet veel anders over dan zich bij de feiten neer te leggen: het creatieve kapitalisme heeft hem zijn barricaden ontnomen. Zoals Botanski en Chiapello in Le nouvel esprit du capitalisme aantonen is het vertoog van de kunstenaar sinds '68 de bouwsteen geworden van een 'nieuw' bedrijfsethos dat zijn werknemers onder het mom van 'zelfontplooiing' en 'creativiteit' tot identificatie met de eigen uitgangspunten dwingt.

Als de kunst zich tegenwoordig nog vanuit een goedbedoeld eigen politiek bewustzijn precies tegen het globale wereldbedrijf keert, is dit dan ook vaak een slag in het water. Zoals Dieter Lesage zeer terecht opmerkt in zijn Vertoog over verzet is het feit dat de kunstenaar zich steeds vaker opnieuw tracht te positioneren in de tegenstroom van wat in onnauwkeurige terminologie het globale kapitalisme kan worden genoemd, een naïeve inschatting van de mogelijkheid om zichzelf als kritische stem buiten dat systeem te plaatsen.

Een kritisch artistiek vertoog zou misschien een spreken kunnen zijn dat zich niet verliest in loze slogans of sentimentele anekdotiek, en zich evenmin de pretentie toemeet buiten de samenleving te staan die ze veroordeelt. Een kunstenaar is net zo onafhankelijk van de context waarin hij funcioneert als de consument vrij is zijn eigen identiteit te construeren in de shopping mail.

De enige manier waarop de kunstenaar vandaag met deze paradox kan omgaan, is door hem ofwel te aanvaarden en als artillerie in te zetten, zoals het gebeurt bij groepen als Superamas en Big Art Group, waar de consumer society de bouwstenen levert voor een perverse demonstratie van de conditionering van onze perceptie. Oftewel door met onaflatende vasthoudendheid de premissen waarop kunst en samenleving functioneren telkens weer in vraag te stellen. Door te duiden op de begripsverwarring die opduikt in precies die centrale termen die zowel het hedendaags management als de artistieke productie voorstaan. Woorden als 'vrijheid', 'kritisch bewustzijn', 'verzet' of'authenticiteit'.

In het volgende tekstcluster willen we een paar van deze stemmen aan 'De exposure die het vertoog over het nieuwe engagement zal genereren voor het woord laten. Schrijvers of kunstenaars die in hun praktijk trach-het vermeende nieuwe engagement in de kunst, zal namelijk verlopen volgens ten het onoverzichtelijke syteem zichtbaar te maken in zijn kleinst de marketingtechnieken van het nieuwe kapitalisme, dat door het nieuwe enga- mogelijk gemene deler: het (onbestaande) ik met zijn (onvervulbare) gement juist vaak ter discussie gesteld wordt.' (Vertoog over verzet, p. 284-285) verlangen naar vervulling, bevrediging en individualiteit. •

KUNST ALS