BRUSSEL -- Dit jaar komen in het Brussels Kamertoneel Oosteuropese schrijvers aan bod rond het tema mensenrechten. In die reeks brengen zij "Het kompromis" van de Hongaarse schrijver Istvan Eörsi. Deze produktie is -- alleen al door de intrigerende tekstopbouw -- veel boeiender dan de vorige in deze reeks, de bevlogen parabel "De ambassadeur" van Mrozek.
Boeiender, maar ook veel cynischer. Het stuk vertelt over Zoltan, een oude Hongaarse historicus, die gehuwd is met een jonge aktrice en op sterven ligt. Dit laatste wordt voor hem zorgvuldig verborgen gehouden, hoewel hij eigenlijk best beseft dat hij ten dode is opgeschreven. Vóór hij doodgaat, wil de partij, vertegenwoordigd door Verebes en Földes, dat hij aan zijn monumentale werk "Revolutie en contrarevolutie" enige "korrekties" aanbrengt, die de pijnlijke kanten van dit monumentale werk voor de partij wat bijvijlen. Daarbij deinzen ze er niet voor terug zijn vrouw op de grofste wijze onder druk te zetten.
Een oude makker van Zoltan, Janos Borsi, verwijt Zoltan echter dat het werk zo al veel te vriendelijk is voor het regime. Dat heeft een verwijdering tussen beiden teweeggebracht, en bovendien voelt Borsi zich zo aangetrokken tot de veel jongere echtgenote van Zoltan, dat ook hij met weinig subtiele middelen haar voor zich probeert te winnen.
Hoewel hij bekend staat als onverbeterlijke opstandeling, zal hij na de dood van Zoltan, op ongeveer dezelfde manier als zijn vriend, die toegaf aan de partij, gerekupereerd worden door het systeem, waarbij zijn amoureuze relatie met Zoltans vrouw geen kleine rol speelt. Het stuk eindigt met een bitter en gedesillusioneerd gesprek tussen de overleden Zoltan en Borsi. Mogelijk vertelt Eörsi hier over zijn relatie met de beroemde Hongaarse kultuurfilozoof Georg Lukacs, maar essentieel is dat niet echt.
Het hele stuk is een lange serie gesprekken; door de stijl en/of de inhoud is niet één ervan niet bedrieglijk. En het stuk suggereert eigenlijk dat die bedrieglijkheid een onvermijdelijke konstante is, omdat in de woorden een subtiel spel van machtsrelaties zijn beslag vindt. Of zelfs nog cynischer, marktrelaties. Op de markt van politieke, artistieke en amoureuze idealen probeert iedereen zichzelf zo duur mogelijk te verkopen, wetens maar zeker niet willens.
De tragedie van al de protagonisten in dit stuk -- en het gaat daarbij om briljante figuren --, met uitzondering van de partijfunktionarissen, is immers dat zij door deze konstellatie nooit als tragische held tot ontwikkeling kunnen komen. Af en toe is er een vermoeden dat zij in een andere tijd en in een ander politiek bestel "helden" zouden zijn, maar hier zijn ze niet meer dan zetstukken. Er wordt niet tegen het lot, de goden of gelijk wat gevochten, iedereen zit gewoon tot aan de lippen in een stinkend moeras van kleingeestige kuiperij. Met als enig geestelijk verweer een hand over hand toenemend cynisme. Een -- zeer, zeer wrange -- komedie dus, zoals Eörsi zijn stuk zelf noemt.
Zoals gewoonlijk bij het BKT, is dit stuk zeer sober geregisseerd en geakteerd. De regie van Mark Dewit werkt zeer goed, ze laat toe de intriges en dwaalsporen in de gesprekken goed te volgen. Vooral Rudi Van Vlaenderen als Zoltan en Daan Hugaert als Borsi leveren een uitstekende akteerprestatie door met een bescheiden realistische speelstijl de afstand tussen wat mensen zeggen en waar zij op uit zijn, aan te geven.
Ook hierdoor steekt deze voorstelling gunstig af tegen de vorige produktie, waar het spel af en toe nogal sterk dreef op overdreven tics en hoogstandjes. Arthur Semay en Karen De Visscher vullen de protagonisten goed aan.
Vermeldenswaard is ook het nogal abstrakte decor van Luc Campo, een zeer lange tafel, opgebouwd uit buisprofielen met ruw-gelaste stoeltjes errond, die helpen de essentie van het stuk -- het uitzichtloze praten, als in een bij voorbaat mislukte konferentie -- naar voor te halen, en de Hongaarse achtergrond laten voor wat hij is.
In het BKT, Kapellemarkt 8, Brussel, tot l februari, elke woensdag, donderdag, vrijdag en zaterdag om 20 u 30 en zondag om 15 u. Reservaties tel. 02/511.80.75
