BRUSSEL - Philoktetes van Heiner Müller manipuleert de klassieke verhaalstof, die via Sophokles' stuk overgeleverd werd, om er een wrange, misantrope klucht van te maken.
In het oorspronkelijke verhaal wordt Philoktetes, die van Herakles een onfeilbare boog kreeg, gebeten door een slang terwijl hij een offer brengt om de goden gunstig te stemmen tegenover de Griekse vloot. Deze laatste had op weg naar Troje te kampen met windstilte.
Omdat zijn wond een enorme stank verspreidt, en hij door zijn gekeirm de goddelijke eis tot stilzwijgen doorbreekt, wordt hij door zijn makkers achtergelaten op een eiland. Na tien jaar wordt hij opgehaald door Odysseus en Neoptolemos, geneest zijn wonde door tussenkomst van Herakles en levert hij uiteindelijk een belangrijke bijdrage in de Griekse overwinning.
Bij Müller verloopt het wel even anders: Odysseus wordt in zijn versie getekend als een briljant, maar een door en door cynisch veldheer. Zijn scherp inzicht in de manier waarop ideologie werkt en zijn totale ongeloof in het bestaan van de goede zaak of de nobele daad (overleven op de best mogelijke manier is wat hem essentieel bezighoudt) stellen hem in staat Neoptolemos, een neofiet in de oorlogsvoering, bijna totaal te manipuleren.
Dat Neoptolemos hem haat -- hij nam de wapenrusting van diens overleden vader in beslag -- raakt hem niet maar is een nuttig gegeven om de haatdragende Philoktetes gm de tuin te leiden. Want om Philoktetes' troepen in Troje tot verdere strijd te bewegen, is het noodzakelijk dat die mee naar het slagveld komt, en zijn boog afstaat.
Neoptolemos verschijnt, in het licht van Odysseus handelen, als een komplete idioot, een overjaarse, naïeve boyscout. Omdat hij niet buiten het morele paradigma van persoonlijke eerlijkheid, trouw aan het leger en aan de goden kan treden, kan hij Odysseus handelen niet duiden. Maar wat erger is, hij kan zich ook geen houding geven tegenover de drijverijen van Odysseus op een moreel volwassen manier, omdat zijn paradigma niet meer dan een dunne ideologie is.
Binnen de kortste keren gaat hij dan ook moreel ten onder in de meest kinderachtige bokkesprongen. Uiteindelijk vermoordt hij zelfs Philoktetes, maar zelfs dat weet Odysseus weer om te denken tot een voordeel. Philoktetes troepen vechten in de dolle klucht van de Trojaanse oorlog.
Klownsact
De opvoering die in het BKT te zien is, een samenwerking tussen het Nederlandse gezelschap "Het vervolg" en het BKT, brengt terecht het stuk als een soort klownsact in een circus of kabaret, kompleet met een klein muzikaal combo dat het handelen begeleidt.
Zit het dus als basisopzet wel goed, in de uitwerking is de voorstelling nogal onzeker. Af en toe wordt er schitterend geakteerd, vooral Rudi Van Vlaenderen als Odysseus (een type dat Van Vlaenderen blijkbaar als gegoten zit) en Rik Van Uffelen als de door haat verteerde Philoktetes, zijn zeer de moeite. Maar die persoonlijke verdienste neemt niet weg dat de behandeling van het tekstmateriaal en de "stijl" waarin gespeeld wordt zeer snel verspringt.
Het gaat van boertige klucht en vaudeville naar klassieke deklamatie naar commedia dell'arte. En het is niet altijd duidelijk om welke reden dat gebeurt. Maar het is wel duidelijk dat dat de aandacht in hoge mate afleidt van de tekst, die toch zeer sterk is.
Toch is er waarschijnlijk wel een soort reden voor deze vrij chaotische enscenering, dat is tenminste wat het ook biezonder chaotische scènebeeld laat vermoeden; het bestaat uit rondom geplaatste panelen waarop kriskras door elkaar allerlei beroemde de kunstwerken voorgesteld zijn, gaande van de dierenafbeeldingen in Altamira tot Roy Liechtenstein en Andy Warhol.
Men kan aannemen dat regisseur Leon Van der Sanden het stuk in zijn tweede laag gelezen heeft als een metafoor voor de kulturele en morele chaos die het menselijk handelen de facto kenmerkt, en dat hij deze op een mimetische manier heeft willen nabootsen. Ik geloof alleen niet dat dit mimetisme in teatraal opzicht werkt, zeker niet als het de op zich al verstorende tekst van Müller aan het zicht onttrekt, zodat de chaos die errond gecreëerd wordt in eerste instantie zinledig lijkt.
Totaal geslaagd kan men deze voorstelling dus niet noemen. Toch is ze zeker de moeite waard om te zien, om het al vermelde schitterend akteerwerk, en omdat de tekst van Müller toch zeer intrigerend opgebouwd is.
Nog te zien in het BKT, Kapellemarkt l te 1000 Brussel van woensdag tot zaterdag om 20 u 30 en op zondag om 15 u.
