LEUVEN -- In 1949 schreef Albert Camus Les justes: een onversneden ideeënstuk over de aard van het revolutionnair terrorisme. Een kleine vijftig jaar later spelen De Roovers, vertegenwoordigd door Sara De Bosschere en Luc Nuyens, en Maatschappij Discordia met Jan Joris Lamers en Annet Kouwenhoven, dit stuk opnieuw. Een klein kranteberichtje in het programma verklaart de keuze en verbindt het stuk met de aktualiteit. Een Israëlische schrijver, Yoram Kaniuk, zegt dat militairen het fundamentalistisch radikalisme van Arabische intellektuelen slechts ternauwernood in bedwang kunnen houden, en paradoksaal genoeg de enige vredestichters geworden zijn. Terrorisme als een omkering van de traditionele roeping van intellektuelen om de verlichte rede uit te dragen.
In deze voorstelling die de voorbije dagen in 't Stuc werd opgevoerd, zit één buitengewoon moment, en het is tekenend dat het niets te maken heeft met Camus' stuk. De akteurs houden een smoezelig laken voor het publiek. Vanuit de diepte van de scène worden er beelden op geprojekteerd van een rotsachtige kust waar de baren op stukbreken.
Bij dit vage, fladderende beeld, dat wel een hersenspinsel lijkt, vertelt Jan Joris Lamers een anekdote over een van de leden van de Baader-Meinhof-Gruppe. Hij vertelde aan een krant dat hij de hele twintig jaar in de gevangenis aan niets anders dan zwemmen in de zee had gedacht. Toen hij vrij kwam, ging hij eerst naar de zee, en de daarop volgende dag naar een meer. En hoewel hij nooit leerde zwemmen, lukte dat hem dadelijk, louter door de twintigjarige koncentratie op die opgave.
Wat vertelt dit verhaal over de geestesgesteldheid van terroristen? Veel en niets tegelijk. Dat ze een monomane trek vertonen, dat hun verlangens een narcistische struktuur hebben waarin de andere niet voorkomt, tenzij als een totale bevrediging (de zee)? Of dat ze mensen zijn als ieder ander, met doodgewone verlangens, zoals een zwempartijtje?
Bevreemdend
Het verhaal is tegelijk bevreemdend en vertrouwd, net zoals een daad van terrorisme. Iedereen heeft wel eens een moment waarin hij de hele wereld zou willen overhoop knallen, alleen persisteert die houding bij de meeste mensen niet. Waarom bij sommigen wel? Het blijft een van die verbijsterende raadsels van de moderniteit, zoals de holocaust of de stalinistische massa-slachtingen. De wijze waarop het verhaal van een terrorist verteld wordt, maakt dit raadsel plots aanwezig. Camus' tekst sorteert precies het tegenovergestelde effekt.
Hij verbindt een aantal mogelijke beweegredenen van terroristen met een aantal personages. Hij inspireerde zich op een reëel bestaande terreurgroep uit het tsaristische Rusland, die twee aanslagen, een mislukte en een geslaagde, pleegde op groothertog Sergei. Stepan de verbitterde, gespeeld door Annet Kouwenhoven: het gebrek aan "liefde" en de vernederingen die Stepan in het verleden onderging, maken dat hij alleen nog kan haten. Dora (Sara de Bosschere) en Yanek (Luc Nuyens), twee mensen die van elkaar houden, maar door de "goede zaak" moeten verzaken aan hun verlangen naar elkaar en dat daarom projekteren in een doodsverlangen. Boria (Jan Joris Lamers), de vertwijfelde intellektueel, die geen weg terug meer ziet, maar tegelijk zeer goed het heilloze van zijn daden beseft.
Die onderscheiden posities, aangevuld met enkele nevenfiguren/posities, die afwisselend door een van de vier akteurs gespeeld worden, zijn zeer snel duidelijk. Het stuk werkt dan tamelijk systematisch naar een konklusie toe, die -- met een zeker simplisme gesteld -- erop neerkomt dat meer liefde minder terrorisme veroorzaakt.
Tussendoor verwijst Camus naar de gevolgen van het terrorisme, wanneer het erin slaagt werkelijk de macht te veroveren. De logika van vergelding en bloedvergieten om tot een betere wereld te komen zal nooit stoppen, ook niet als "de betere wereld" aanbreekt, omdat de logika van het terrorisme een logika van de haat is. De slachtingen van het stalinistisch regime zullen Camus hierbij wellicht voor de geest hebben gestaan.
Maar hoe langer het stuk duurt, hoe meer je het gevoel krijgt dat Camus' personages bordpapieren konstrukties zijn, die alleen schijnbaar een verklaring bieden, maar ondertussen de aandacht afleiden van het fundamentele raadsel van een samenleving waarin dit soort daden mogelijk zijn. Wanneer je vergelijkt met Büchners Dantons dood zie je pas hoe mager Camus' konstruktie is.
Genadeloos
De wijze waarop De Roovers/Discordia dit stuk spelen zet dat genadeloos in het licht. Door een sterke afstand te bewaren tussen personage en akteur zie je het schematische van de personages al snel zonneklaar.
Het is mij echter niet duidelijk of dit effekt ook beoogd wordt door de spelers. Het eerder vermelde interludium over de Baader-Meinhof-Gruppe doet veronderstellen dat zij inderdaad de nodige vraagtekens plaatsen bij Camus' verhaal; Alsof ze willen zeggen dat hun poging om middels dit stuk iets van terrorisme te begrijpen of aanwezig te stellen, jammerlijk gestrand is. Die paradox maakt ook het belang van de voorstelling uit.
Op 12, 13, 14, 15 en 16 maart in de Brakke Grond, Amsterdam. Op 22 en 23 maart in het CC Berchem. Telkens om 20.30 uur.
