Date 2000-03-27

Publication De Standaard

Performance(s) Bergtocht

Artist(s)

Company / Organization Ensemble Leporello

Keywords bergtocht • opstaele • achtergrondkoortje • leporello • aardse • gedicht • acteurs • bezongen • sjaal • bewegingsbeeld

Leporello: oude vormen voor oude landschappen

Leuven -- Ik betrapte mijzelf erop dat ik na Bergtocht van Ensemble Leporello onwillekeurig naar een landkaart greep om de in het stuk beschreven tocht van een oude man van Brussel naar Antwerpen na te trekken. Steenhuffel, Mariekerke, Sint-Amands, het zijn namen van een vergeten landelijk Vlaanderen dat hier in felle kleuren bezongen wordt.

De tekst van Bergtocht heeft een ongewone vorm: het is geen klassieke theaterdialoog, maar een gedicht in 586 verzen van Dirk Opstaele, losjes geïnspireerd op een requiem-lied van Felix Mendelssohn. Een lofzang op een land en een landschap dat we eigenlijk nog nauwelijks kennen.

De ondertoon is onmiskenbaar melancholisch. Dat blijkt al uit de "verhaallijn", als je daar tenminste van kunst spreken: een oude man grijpt bij het begin van de lente zijn fiets om van Brussel naar Antwerpen te fietsen, maar ergens onderweg bij Rupelmonde verdwijnt hij uit het leven.

Hij staat voor een wereld die aan de einder verdwijnt en waarvan we alleen hier en daar nog de sporen zien. Toch is dat geen aanleiding tot grote droefenis. Er zit zelfs een nauwelijks verholen plezier in het schetsen van zowel de wilde gedachtevluchten als de heel aardse gerichtheid op eten en drank van de man -- een typisch Vlaamse combinatie, zou je haast denken. En dat in een hogelijk geciseleerde taal, die geen onderscheid maakt tussen het verhevene en het aardse.

Vijf acteurs, een muzikant en een koortje hebben de taal van dit gedicht, in Opstaeles eigen woorden, "geboetseerd tot een voorstelling waarin gereciteerd, maar ook gezongen en gedanst wordt. Er is geen woord in de voorstelling dat zomaar geplaatst wordt. Op de wijze van een Oud-Grieks koor zeggen of zingen de acteurs de tekst, meestal tegelijk.

Af en toe maken zich stemmen uit de groep los, met uiteenlopende effecten. Nu eens zingen Natascha en Katja Pire, op een verhoogd plateau geplaatst als een achtergrondkoortje, als engeltjes een kort commentaar op het gebeuren, onder begeleiding van kokette danspasjes.

Andere keren ontstaat ei zo na een gewone dialoog waarin bedenkingen heen en weer kaatsen tussen Opstaele zelf, Machteld Timmermans, Koen Monserez en hun achtergrondkoortje. Met attributen als een sjaal, een pet of een zonnebril belichamen ze dan verschillende aspecten van de held van het verhaal.

Voor de bewegingen geldt hetzelfde als voor zegging en zang: ze ondersteunen en illustreren in een precies uitgewerkte, gestileerde vorm het verhaal. Muzikant Didier François begeleidt deze actie op een merkwaardig instrument, een nyklharpa, een soort viool met een toetsenbord. Hij dirigeert echter tussendoor ook de zang, wat de indruk van een koorvoorstelling nog versterkt.

Een van de merkwaardigste aspecten van de voorstelling is dat de stemmen van de acteurs sterk bewerkt werden, om op bepaalde ogenblikken een uitgesproken galm te verkrijgen, alsof we ons in een lege kerkruimte bevinden voor een herdenkingsmis. Het toont in welke mate Opstaele ermee begaan is de taal om te vormen tot een plastisch materiaal dat zijn onderwerp als een taal-, klank- en bewegingsbeeld kan weergeven.

Dat betekent helaas ook dat je in werkelijkheid niet de acteurs zelf hoort, maar dat de hele voorstelling, ondanks de schijn van het tegendeel, in "playback" opgevoerd wordt.

Dat verlies aan directheid is wel jammer, maar deze Bergtocht is toch, door zijn hoogst onmoderne, om niet te zeggen radicaal ouderwetse vorm zeer merkwaardig. Een zoektocht naar een vorm van theatermaken die dingen kan uitdrukken die in de heersende theatercanon gewoonweg niet uit te drukken zijn.

Zoals bijvoorbeeld de wereld van onze voorouders, waarin echtheid en oorspronkelijkheid het moesten afleggen tegen algemeen gedeelde gebaren en uitdrukkingen. Een wereld waarin niet wat je zei, maar de overtuigingskracht waarmee je dat deed, van belang was.

Op tournee in heel Vlaanderen.