'Een profeet hoeft zelf niets te doen'
Choreograaf Wim Vandekeybus over duistere kant dansproductie 'Puur'
(tijd) - Wim Vandekeybus is een van de leidende hedendaagse dansfiguren in ons land en daarbuiten. Zijn jongste creatie, 'Puur', kende haar Europese première op het Festival van Avignon. Het werk is nu op tournee in België, al is het noodgedwongen op kleinere podia te zien. 'Puur' is een eigen interpretatie van het verhaal van Herodes en de moord op de onnozele kinderen.
Wim Vandekeybus werd in 1987 in één klap wereldberoemd met zijn eerste voorstelling. Zijn dans demonstreerde een verbluffende energie en flirtte met reëel gevaar. Na Anne-Teresa De Keersmaeker, Jan Fabre en Alain Platel zette ook hij de Vlaamse dans op de internationale kaart. In zijn latere werk ontpopte hij zich tot een levendige verteller. Thema's die in het begin latent aanwezig waren, zoals de strijd tussen de seksen, diepte hij uit in uitgesproken epische stukken. Hij schuwde daarbij allerminst andere media als film en video, betrok auteurs als Peter Verhelst bij zijn werk en kon een beroep doen op bekende componisten als David Byrne of Dave Eugene Edwards. Ondertussen deed hij met zijn beeldrijke dans zowat elk belangrijk podium ter wereld aan.
Vandekeybus zet in 'Puur' opnieuw een breed scala aan middelen in om zijn verhaal te vertellen. De voorstelling is opgebouwd als een dialoog tussen de podiumactie en een Super-8 film. Muzikaal wordt de voorstelling gedomineerd door composities van de onlangs overleden Italiaanse componist Fausto Romitelli, aangevuld met stukken van Dave Eugene Edwards, die ook meespeelt in de film. De Nederlandse auteur P.F. Thomèse schreef de tekst op basis van discussies bij het maken van de voorstelling. In tegenstelling tot wat de titel laat vermoeden, is 'Puur' geen eenvoudig verhaal, maar een complexe parabel. Het uitgangspunt was het bijbelse verhaal van de moord op de onnozele kinderen.
Redder
Wim Vandekeybus: 'Tijdens mijn schooltijd prikkelde dat verhaal mijn verbeelding al, vooral omdat een leraar het zo beeldend opdiste. Later ontdekte ik in Italië een schilderij dat het thema tot in zijn gruwelijkste details tot leven wekte. Het is inderdaad een veel voorkomend motief in schilderkunst en literatuur. Onlangs dook het nog op in José Saramago's 'Evangelie volgens Jezus Christus'. In mijn research ontdekte ik dat dezelfde verhaalstof ook bij de hindoes opduikt.'
'Voor mij draait de kern van het verhaal rond een gesloten gemeenschap waar een redder opduikt. Zijn komst wordt aangekondigd, al weet niemand wie hij is of wat hij precies teweeg zal brengen. Ook in onze tijd maakt geloof mensen blind voor de werkelijkheid, wat vaak de macht dient. Een profeet kan die macht breken en de ogen openen voor een andere lezing van de werkelijkheid. Muzikanten vervullen vaak die profetenrol. Bono van U2 trekt bijvoorbeeld wel op met de machtigen der aarde, maar dat belet hem niet krasse mededelingen te doen over de gang van zaken in de wereld. Dat leidt niet meteen tot omwentelingen, maar wellicht zet het toch iets in beweging. Een profeet hoeft zelf niets te doen, het volstaat dat hij iets aankondigt.'
De keuze om film en dans door elkaar te monteren is niet willekeurig. Vandekeybus: 'In mijn interpretatie van de verhaalstof vallen Jozef en Herodes samen. Stel je maar eens voor wat er gebeurt als je hoort dat een pasgeborene je van de troon zal stoten. Moet je dan ook je eigen kinderen offeren, of bescherm je die juist? Dat is het dilemma waar Herodes in mijn verhaal voor staat. Zijn vrouw is zwanger, maar hij heeft geen betrekkingen met haar gehad. Toch spaart hij net dat kind. Vergelijk het met oorlogssituaties waarin machthebbers zonder verpinken mensen het slagveld in sturen, maar hun eigen kinderen liever sparen. Later blijkt dat zich tegen hen te keren.'
'In mijn verhaal sterft uiteindelijk iedereen, net zoals in de oorspronkelijke verhalencyclus rond Herodes, Johannes de Doper en Salomé. Ik wou op het podium een soort hiernamaals creëren waar iedereen terug met elkaar kan praten. Moeders kunnen er met hun vermoorde kinderen dansen, de vader komt zijn zoon tegen, Maria herbeleeft de geboorte van het kind en haar doodsstrijd. De film werkt in die context als een soort nachtmerrie vol herinneringen die zich opdringen.'
'Puur' is echter geen rechtlijnige vertelling. Iedere kijker heeft wellicht een eigen lezing van het stuk. Vandekeybus tilt daar niet zwaar aan. 'De verhaalstof was ons eerste uitgangspunt. In veel dansvoorstellingen kan alles. Achteraf wordt dan een kaderverhaal verzonnen bij de uitkomst van het werkproces. Hier stond het verhaal voorop. Tijdens de repetities zijn we blijven sleutelen aan het script om alles op zijn juiste plaats te krijgen. Maar anderzijds wilde ik niet alles van naaldje tot draadje uit de doeken doen. Dat zou trouwens een veel te lange voorstelling hebben opgeleverd. Ik wil de toeschouwer doen nadenken over wat in dit verhaal ter sprake gebracht wordt.'
Geweld
Ondanks fascinerende choreografische hoogstandjes is 'Puur' dan ook niet zo'n vrolijk stuk. De herneming van 'Les porteuses de mauvaises nouvelles', zijn tweede stuk uit 1989, toonde onlangs nog een heel andere, veel luchthartigere Vandekeybus. Recente stukken, zoals 'Blush', 'Sonic Boom' en nu ook 'Puur' tonen een mensbeeld waarin het genot van lichaamskracht, sensualiteit, snelheid en gevaar plaats gemaakt heeft voor harde confrontaties en zelfs schrikbarend geweld.
'Sonic Boom' botste dit jaar in Parijs ei zo na op een speelverbod wegens een scène waarin German Jauregui zichzelf tot bloedens toe in de borst snijdt. Toch vindt Vandekeybus dat niet verwonderlijk: 'Als je ziet wat er op dit ogenblik gebeurt, bijvoorbeeld in New Orleans of in Irak, dan kan je als kunstenaar moeilijk de lolbroek gaan uithangen. Kunst kan daaraan misschien weinig veranderen, maar kan wel een signaal geven. We denken al snel dat Brussel de wereld is, maar dat is een illusie. Als kunstenaar ga je snel navelstaren. Maar het volstaat plekken als Kosovo of Braziliaanse favela's aan te doen om je van die gedachte te genezen.'
Pieter T'JONCK
'Puur', van 7 tot 10 sept. in de KVS-box, Arduinkaai 7, Brussel. Informatie: www.ultimavez.com, www.kvs.be. Nog in Gent, Brugge, Antwerpen, Hasselt, Roeselare, Kortrijk, Turnhout, Leuven.
