Op de koord tussen yin en yang
Dansgezelschap Rosas schetst eigen evolutie met een drieluik in de Munt
Dit seizoen is voor Rosas het laatste als huisgezelschap bij de Munt. Het ensemble legde in die veertien jaar bij de Opera een verbazend traject af. Maar ondanks vele personeels-wissels hield het al die tijd ook het oude repertoire in leven. De huidige groep laat u nu met Bartok / Beethoven / Schönberg Repertoireavond omkijken in verwondering.
door Pieter T'Jonck
BRUSSEL l Repertoire is niet meer van deze tijd. De meeste gezelschappen hebben de tijd noch de middelen om oud werk telkens weer in te oefenen. In veel gevallen hebben ze er ook geen zin in. Niet zo bij Anne Teresa De Keersmaeker.
De Keersmaekers verlangen om een repertoire op te bouwen staat echter niet op zich. Het is een intrinsiek deel van haar artistieke functioneren. Ze herneemt immers niet alleen vroeger werk: haar indrukwekkende oeuvre herkauwt ook voortdurend eerder werk. Wat in Stella oogde als een explosie van theatraliteit keerde in Achterland terug in een meer dansante vorm. Erts, het werk dat daarop volgde, schudde dezelfde kaarten nog eens grondig, maar alsof dat nog niet genoeg was, voegde De Keersmaeker daar meteen een fascinerend video-experiment en een choreografie binnen de choreografie op Beethovens Grosse Füge aan toe. Die Grosse Füge ging later een eigen leven leiden als een onderdeel van Kinok. Het stuk wordt hier als zelfstandig werk getoond. Dat verhaal van verwantschappen, omkeringen, herwerkingen zou je voor elk stuk van Rosas kunnen vertellen. De dans op Bartoks Quatuor nr. 4, oorspronkelijk geschreven voor Bartok/Aantekeningen uit 1986, keerde later terug in Mikrokosmos en dook ook in De Keersmaekers enscenering van Bartoks opera Blauwbaards burcht nog eens op. De choreografie op Schönbergs Verklärte Nacht, oorspronkelijk een deel van een Schönbergavond in De Munt, kreeg later een heel nieuwe betekenis in de voorstelling Woud. Ook die stukken worden nu hernomen als zelfstandige werken.
Meer dan vertwijfelde meisjesharten
Met gemakzucht of gebrek aan inspiratie heeft dat niets te maken. Wel met het verlangen om uit een choreografisch motief de maximale intensiteit mee te geven. In een interview uit 1992 zei De Keersmaeker daarover: "Mensen zijn niet meer gewoon om intensieve dingen te beleven. Alles wordt ongelooflijk afgeflauwd. Een liefdesgeschiedenis die blijft aanslepen en pijnlijk is, blijft veel langer bij dan een kortstondige, afwisselende affaire. Iets wat vervelend is en lang duurt, laat veel sporen na. Er zijn tal van ongewoon langdurige en zelfs ongewoon vervelende meesterwerken die desondanks diepe sporen nalieten. Terwijl nu alles gemaakt wordt met het oog op korte ervaringen. De relatie tot de tijd is wezenlijk veranderd." Voor De Keersmaeker was choreograferen toen - en ook nu nog - tegen die stroom inroeien: "Ik denk dat wat ik nu doe een bezigheid is die de moeite loont. Het is een manier om in een tijd waarin niets nog zijn eigenheid lijkt te kunnen bewaren, waarin alles op inwisselbare, vluchtige ervaringen gebouwd is, de tijd en de ruimte te nemen om de specificiteit van de dingen weer op het spoor te komen."
De drie stukken op deze Repertoireavond bieden een mooi beeld van de evolutie van Rosas. De choreografie op Quatuor nr. 4 van Bartok uit 1986 is het op een na laatste werk waarin er nog geen mannen op het podium staan en vier vrouwen quasi unisono dansen. Hun wat samenzweerderige uniformiteit doet ze meer op jonge meisjes dan op volwassen vrouwen lijken. Toch spreken hun uitgelaten sprongen of droefgeestige sleepvoeten wel van een verlangen naar mannen die nog in geen velden of wegen te bespeuren zijn. Bartok is ook het eerste werk waarin De Keersmaeker teruggrijpt naar niet-hedendaagse ernstige muziek. Meteen een werk dat bekendstaat als moeilijk, veeleisend, dissonant. Het wonder van dit werk is dat het Bartoks inspiratiebron, volksmuziek uit de Balkan, tastbaar maakt. De dans drukt, op een even directe manier als volksmuziek dat zou doen, fundamentele emoties uit. Maar tegelijk is de dans zo hecht gestructureerd dat ze recht doet aan de complexiteit van Bartoks werk. De dans wordt op die manier veel meer dan zomaar een verbeelding van vertwijfelde meisjesharten. In de Grosse Füge voert De Keersmaeker enkel mannen op. Het stuk is daarmee de tegenpool van de vrouwendans in Bartok. Het stuk werkt ook anders: de dans is een nauwgezette transcriptie in beweging van Beethovens virtuoze vervlechting van twee thema's. Het is een van De Keersmaekers allerbeste werken. Het heeft dezelfde verbluffende kwaliteit als haar eerste grote succes Faze.
Strijd tussen de seksen
In 1992 zegt De Keersmaeker over de relatie tussen mannen en vrouwen: "Het is een essentieel thema, maar het heeft ook met essentiële dingen te maken. Het zijn twee tegenstrijdige, maar ook complementaire elementen die alleen maar door hun spanningsveld bestaan. Het is als yin en yang." De Keersmaeker grijpt vanaf dan ook vaak terug naar dit soort beeldspraak en past ze ook letterlijk toe in haar werk. Haar uitverkoren beeld wordt de spiraal of de gulden snede, een figuur en een verhouding die je in de natuur overal aantreft, zelfs al lijkt die op het eerste gezicht nog zo chaotisch. Het beeld is meteen toepasselijk op de relatie tussen man en vrouw: hoe verscheurend ook, ze blijft betekenisvol. In Verklärte Nacht, op muziek van Schönberg past ze die spiraalvorm voor het eerst toe: twee complementaire of tegengestelde bewegingszinnen die op elkaar inwerken. Toch is dit geen zoetsappig verhaaltje, ook al geeft de zwijmelende lyriek van het gedicht waarop Schönberg zich baseerde daar aanleiding toe. De choreografie toont niet hoe man en een vrouw romantisch versmelten, maar zet hen scherp tegen elkaar. Ze toont niet één man en één vrouw, maar vele mannen en vrouwen, in wisselende duetten en trio's. Die spanningen tussen man en vrouw vormen onmiskenbaar De Keersmaekers signatuur.
Repertoireavond staat van 8 tot en met 12 november in de Munt. Tickets 070/23.39.39
Een heropvoering heeft niets te maken met gemakzucht, wel met het verlangen naar intensiteitn Choreografe Anne Teresa De Keersmaeker speelt met de Repertoireavond mannen en vrouwen afwisselend tegen elkaar uit.
