Johan De Meester jr. is uit Nederland gekomen en heeft in Vlaanderen de leiding van het "Vlaamsche Volkstooneel" aanvaard. Het past dat wij op dit oogen-blik een blik werpen in het verleden -- even maar, want deze reeks opstellen wil zijn : een getrouw verslag van het heden -- en dan onvoorwaardelijk en geestdriftig hulde brengen aan Dr. J.O. De Gruyter, die jaren lang met zijn gezelschap dappere en begaafde artisten, onder wie Mevrouw Dolly De Gruyter, Staf Bruggen en Gust Maes, alle Vlaamsche steden en dorpen heeft afgereisd -- welke tocht mag genoemd de eerste poging tot beschaving van het Vlaamsch publiek. Hij speelde Shaw, Schnitzler, Wildgans, Ghéon, Fabricius ; en wat in onze officieele stadsschouwburgen werd onthaald op een pretentieus niet-begrijpen vond ingang bij plattelandsche toeschouwers. De reis van Dr. J.O. De Gruyter werd een triomf. Langs gebaande wegen kan Johan De Meester jr. nu lauweren plukken, wijl Dr. De Gruyter zijn beschavende werking voortzet als bestuurder van den Koninklijken Nederlandschen Schouwburg te Antwerpen . Daar hield hij stand ondanks een kleingeestige percampagne, waarop ik niet te insisteeren heb, omdat ik hoop, dat de triestige mentaliteit van de Antwerpsche pers de wereld door bekend is. Ondanks dit persgeblaf is hij kalm en misprijzend zijn weg gegaan. En hij heeft de kunst binnen geleid in het huis, waarvan hij de meester is. Hij heeft Vlaanderen beschaafd. Hij beschaaft nu Antwerpen .

De première van "Marieken van Nijmegen" door het vernieuwde "Vlaamsche Volkstooneel" is gegroeid tot een triomf. En dan niet slechts tot een triomf van het "Vlaamsche Volkstooneel", noch van "De Nieuwe Spiegel", noch van Johan de Meester. Deze gebeurtenis is de triomf van het nieuwe tooneel -- een on-omstootbaar bewijs dat het publiek beu is van den totnogtoe voorgeschotelden rommel, meer wil dan speldenprikken in een nerveuse huid, kleur wenscht, emotie, werkelijke ontroering, rijp is voor al wat door den meest durvenden onzer tooneelmenschen wordt voorgesteld, bereid en veropenbaard. Deze opvoering is een argument dat een beetje zwaarder weegt dan de bedenkingen van sommige zwartkijkers, die hier in deze Brusselsche patronage-zaal een flink, klaar, afdoende -- ik zeg : afdoende -- antwoord konden vinden op hunne onrustwekkende vraag : "geen décors meer ?", degelijk positief antwoord dat luidt : "Jawel, heeren, zulke decors, zulk spel, zulke stukken !" --- het eenige goede antwoord, het antwoord waarbij alle "palaberen" stil valt ; een antwoord, flink, bondig en forsch, als een dreunende hamerslag, waarbij de meest weerspannige poort openvalt en plaats laat aan den nieuwen dag in oude vermufte kamers.

Ik ben blij om dit succes.

Dat succes is een lijn.

Er werd iets neergehaald. Men is daar sinds jaren mee bezig.

Hier is iets opgebouwd. Hier werd de eerste steen geleid, schoon en vast, voor een gebouw dat reusachtig kan worden --- want de ondergrond, (onze traditie, onze legenden, onze historie) is ruim. En de bouwmeester die hiermee begon is knap.

Laten wij allemaal en overal helpen !

Een vriend zei mij in de zaal "Nooit heb ik me ergens zoo thuis gevoeld als hier op dezen avond". Niet alleen werd hiermede bedoeld de zaal, want, hoewel lid van "De Nieuwe Spieghel" en dus gehouden aan een welwillend optimisme, toch moet ik in verband met die zaal een paar bedenkingen uiten.

De vernieuwde zaal biedt ons veel goeds -- en dat is het juist. Wij bemerken ook de rest. Het interessante proscenium groeit boven de zaal uit. Er is geen verhouding. En ook de nieuwe frische verf kon in verdere decoratie niet met wat het tooneel zelf vertoonde aansluiten. Ik heb het vooral tegen den achter-wand, die doodgewoon moest afgebroken, ten einde deze patronagezaal de noodige ruimte te geven en aldus mogelijk te maken wat de "Nieuwe Spieghel" zich ten doele stelt: het ontstaan te Brussel van een modern Vlaamsch theater.

Er is totnogtoe geen scherm, Dus zag de toeschouwer al dadelijk bij het binnentreden het décor, wat ten slotte niet onaardig was. Ook werden de enkele schermveranderingen a vue gedaan. Dat ook was prettig -- maar belet niet dat ons een veelkleurig ophaaldoek met Breugeliaansch tafereel werd beloofd. Ik hoop dat het er komt -- maar zie dan niet goed in hoe dergelijk gordijn In harmonie zal kunnen wezen met de bouwsels in effen donkerblauw van het proscenium.

Het lijkt mij dat hier ook voor het gordijn een effene kleur is gewenscht. Misschien wacht ons een gelukkige verrassing. Geduldig zijn !

De opvoering was geteekend door een schoone, m.i., alhier nog nooit bereikte homogeniteit. Men heeft wel eens beweerd dat met het oog daarop de stille toewijding en zelfs de naieve onkunde van dilettanten gunstig zijn. Ik heb nu bemerkt dat het ook best gaat individueele artisten te drillen, als de regiehand maar flink genoeg de touwtjes kan samen houden. En dan wordt natuurlijk de algeheele waarde der vertooning door elke dier afzonderlijke sterke krachten verhoogd.

Hier vonden wij een zeer schoone verhouding in het gelukkig in mekaar passen van décor, kostuums (op enkele uitzonderingen na), dictie, mime en spel. Daarbij kwam dan, als uitstekende factor, de muziek.

De muzikale adaptatie van Karel Albert is in deze vertooning het nieuwste, en hier in Vlaanderen zonder voorgaande. Ik zal bij voorbeeld maar niet spreken over de muzikale begeleiding van "Ik Dien" te Antwerpen, die door ik weet niet wiens zorgen onzeglijk veel schade toebracht aan de geleverde prestatie, over welke muziek dit volgend woord van Mortelmans gelden kan als de allergunstigste beoordeeling : "Muziek ?" zoo zei Mortelmans toen wij er samen over spraken na bedoelde vertooning van "Ik Dien" -- "Muziek ? Was er muziek ? Heb niets gemerkt". Elkendeen weet nochtans dat er in bedoeld geval geen sprake was van bescheidenheid. Daarom te meer scheen mij Mortelmans' appreciatie zoo geestig.

Hier was werkelijk de muziek aanvulling, voorzetting van uitbeelding tot in het irreële, waar woord en acteeren moeten te kort schieten. Op zich zelf heel interessant, bleef ze nochtans begeleiding en niet afleiding. Telkens was het muziekale ingrijpen een gelukkige vondst, of beter een noodzakelijkheid, want nu wij "Marieken van Nijmegen" aldus vertoond hebben gezien zouden wij, bij elke andere adaptatie, op die en die plaats de muziek missen. Zoozeer was zij in het spel vervloeid ; en daarenboven knap, schoon, oorspronkelijk. Voor eenieder van wege den componist Karel Albert een attest van hoog talent, een veropenbaring.

Ik voorzie dat geen stuk in Vlaanderen zulk succes zal halen als dit adus gespeelde "Marieken van Nijmegen". Dit mag gerust -- zelfs, en misschien vooral voor de kleinste dorpen -- voorspeld. Het is op deze wijze opgewerkt tot een echt twintigste eeuwsch kijkstuk, het schoonste bewijs dat wat het verleden ons bewaard heeft, in den nieuwsten vorm thans kan worden vertoond. Geen mensch namelijk dacht er aan dat dit spel zoovele eeuwen oud is.