Archief Etcetera

ZÈN IN 'T VOLK GESCHÔTN

Geert Six i.s.m. Klaartje Mertens en Wim Vandenbussche

Paspoort Maria

24 JANUARI 1921

ER WORDT EEN MEISKE GEBOREN DA MARIA HEET ZE GROEIT OP TOT EEN MOOIE DEERNE

IN MEI 1940 TROUWT ZE MET DEN BRAAFSTEN VAN DEN TWEELING VEREECKE: ARTHUR

MARIA IS SMOORVERLIEFD, HAAR HARTJE BONKT VAN CONTENTEMENT NE VEREECKE DAT IS VEILIGHEID DAT IS VOORUITGANG

DAT IS ZEKERHEID, HEEFT HAAR MOEDER GEZEGD DAT IS ALLES WAT EEN VROUW NODIG HEEFT

Da was gelijk nen trein die binnenrolde nen bliksem die binnensloeg plotseling waren ze daar...

En we gaan ze wa geven, Tuur

we gaan der invliegen

gelijk in de eersten, heeft vader gezegd,

zegt Jean

Tuur zit aan tafel en zwijgt

Ge gaat giilder just niks, roept Maria vanuit de keuken

Nieje nieje nieje Maria, we moeten het hier organiseren in de melkkelders, in de koelte, uit het ziclit

Over mijn lijk, zegt Maria tegen de tweeling

Maar da was geen avance...

Jean was niet tegen t'houden

Een uur later stond hij daar me ne revolver

Tuur, hier, steekt gij da weg

Dat is veel te gevaarlijk zo'n revolver in huis Ze gaan da vinden, zegt Maria zijn zakens zijn de onze niet

denkt liever aan ons kindje da groeit in mijnen buik

Tuur slaat zijn ogen neer Ge kunt op mij rekenen Jean

Maria zit aan 't tafel

Tuur komt binnen gelijk iederen dag

zijn klakke aan de kapstok

zijn schoenen onder den dressoire

Hij komt voor haar zitten

Ze vraagt het hem vlakaf

Zit Jean ondergedoken, Tuur? Hoe min da ge weet Maria, hoe beter da ge ga slapen Ziit gerust, alles is onder controle En dat is dat Ze wil hem slaan

Ik bedoel, ik heb het zien gebeuren Tuur Den eerste luitenant Muller op klaarlichten dag

van dichte in zijne kop twee keers kurkdroog zonder genade 'k Zie 't gebeuren ik ben op melkronde aan den overkant van 't straat op 't kruispunt daar ja aan de Peldere ik ben aan de grond genageld 'k Laat al mijn flessen vallen Een fractie van ne seconde staat alles stil een oorverdovende stilte gelijk da ge onderduikt in 't water en Jean staat daar met dat geweer in zin handen ze kijken naar mekaar diep in d'ogen

Heel mijn lijf brult dat da nie goed is wat er daar gebeurt nie goed

Wie was 't Maria?

Hebt ge hem gezien, vraagt er iemand 'k Weet nie eens meer wie en ik wil zeggen, Jean... 't was Jean maar iets in mij houdt mij tegen Ik sta kik daar maar te wijzen daar,... daar naar den andere kant in een krampe Haar melk vermengt zich met 't bloed van die mens een gruwelijk voorteken een schilderij

een stilleven in twee kleuren nen echte Vereecke daar,... daar sssjjt Maria

nie te luwe, zegt uw vader Robert Kom, Maria, gebruikt uw verstand ga naar huis en zwijgt gij hebt gij just niks gezien

Waarom, Tuur?

Paspoort Jean en Tuur

JEAN BAPTISTE EN ARTHUR VEREECKE GEBOREN MET 22 MINUTEN VERSCHIL

ZONEN VAN RACHEL BLOMMAERT EN ROBERT ERNEST VEREECKE

LOPEN SAMEN SCHOOL, HALEN DEZELFDE RESULTATEN

DRAGEN DEZELFDE KLEREN

ZIJN VOLLEDIG IDENTIEK

LICHTBRUINE HAREN

BLAUWE OGEN

BLOEDRODE LIPPEN

DE GEBROEDERS VEREECKE

SCHOON VOLK

12

Na zijn vertrek bij het Kortrijkse Theater Antigone blies acteur, auteur en regisseur Geert Six de Unie der Zorgelozen vzw, waarmee hij in 1996 onder meer de voorstelling Breukbare brokken in de bunkering, een reis naar de werkelijke waanzin maakte, nieuw leven in. Klaartje Mertens en Wim Vandenbussche, met wie hij reeds meermaals bij Theater Antigone en bij Theater De Shaduw in Ardooie had samengewerkt, vervoegden hem. Voor het seizoen 2003-04 kregen zij een onderzoeksplek aangeboden in het Gentse Nieuwpoorttheater. Veeleer dan een gezelschap noemt de Unie der Zorgelozen zich 'een beweging, die het theater wil verankeren in de werkelijkheid'. Die zogenaamde 'beweging' bestaat uit een familie van medestanders, die onder meer helpen het materiaal aan te leveren dat door Six en cie in een theatrale vorm wordt gegoten. Wat Six, Mertens en Vandenbussche daarbij delen, is hun fascinatie en hun liefde voor het individu en zijn verhalen.

De voorstelling Zèn in 't volk geschötn, waarmee de Unie der Zorgelozen op de voorbije editie van het festival Theater aan Zee in Oostende de KBC-Jongtheaterwerkprijs won, is er een voorbeeld van hoe dit opzet inhoudelijk kan gerealiseerd worden. De voorstelling is geïnspireerd op Six' eigen familiegeschiedenis, die op haar beurt onderdeel is van de geschiedenis van de stad Harelbeke. 'De stad is mijn totem,' zegt Six. 'Als we ons de vraag stellen wat mensen doen als er een oorlog uitbreekt - wat het uitgangspunt van Zèn in 't volk geschötn was-, dan word ik daar onvermijdelijk op teruggeworpen, op de stad Harelbeke, op mijn microcosmos.' Dat Six' schrijftaal een West-Vlaamse inslag vertoont, is hiermee onlosmakelijk verbonden. De hierbij gepubliceerde tekst Zèn in 't volk geschötn maakte slechts een deel van de gelijknamige voorstelling uit, om precies te zijn het gesproken deel. Six zelf gaf hierin gestalte aan de 82-jarige Maria Dierickx als personage en als vertelinstantie waarrond de andere personages zich uitkristalliseerden. Daarnaast werd Six' vertelling consequent doorbroken door heftige niet-gesproken scènes waarin Mertens en Vandenbussche - op muziek van The Prodigy - een jonge man en vrouw opvoerden tussen wie de emoties zo hoog opliepen dat de vrouw het met de dood bekocht. Dit 'visuele verhaal' liet een aantal mogelijke interpretaties toe. Voor de Unie der Zorgelozen was het 'een intuïtieve keuze om een gevoel -van brutaliteit vooral- te communiceren dat het gesproken deel opriep maar zelf niet bevatte'. De tekst ontsproot aan Geert Six, maar werd tijdens het werkproces verder uitgewerkt in samenspraak tussen Six, Mertens en Vandenbussche. Peter Anthonissen

Jean zit al twee maand ondergedoken

Het is zomer

juli

kort 11a de middag Maria is alleen thuis Haar zuster komt binnen gelopen buiten asem

Ze wil wa zeggen, maar ze kan nie

Ze staat zij daar maar, wilde gebaren te maken, gelijk ne zwiermolen Ur. Ur Ur!!!

Asemt eerst en babbelt dan Alice

Ze hebben Tuur mee. Tuur en nog 17 anderen Maria laat alles vallen en begint te lopen gelijk een weerlicht tot aan 't stadhuis, tot aan 't cachot Tuur heeft daar niks mee te maken Tuur weet van niks, bannenie Wat weet Tuur niet, madamke, wat weet ie nie? Ze sta zij daar, met hare mond vol tanden Ze blijft daar staan, den hele godgansen dag 't Is dertig graden, de zon blekt in haar aangezicht maar ze beweegt niet Maria, ga naar huis Maria, drinkt wat Maria dit en Maria dat Hun kindje leeft mee, ze voelt dat het kriebelt stillekes zijn gedacht in haren buik Blijf staan mama, blijf staan voor papa

Toont ze maar een keer wat dat is, koppigheid, wat dat dat is, geiren zien Jean hein geiren zien?

Luistert Robert, als Jean zijn broer echt geiren ziet, dat hij zich dan aangeeft en Tuur al da zeer bespaart

Maria, da zijn twee handen op enen buik, uit enen buik

Gij verstaat da niet, gij

Ge moet op uw tanden bijten, Maria

Ik heb courage, 't is Jean die ne lafaard is

En meneer wordt kolerig

Het zijn geen normale tijden, Maria, het zijn geen soep of patatten het ligt allemaal zo simpel niet

Soms moet ge vergeten wie da ge ziit, of wa da ge wilde kommen, voor de goei zaak

Ge moet u verlangens temperen voor wat anders Maria

Ja, en voor wat dan, Robert, voor wat dan?

Voor 't Vaderland, voor 't leger, voor meneer de paster

voor de familie, voor wat da we wij zijn, voor 't geen waar da wij voor staan

Ja, ja ja ja, en wat is dat dan, he Robert?

'k zou wel ne keer willen weten waarom da kik zo moet afzien

Paspoort Robert

ROBERT ERNEST VEREECKE STAMVADER

LICHTBRUIN HAAR, BLAUWE OGEN BLOEDRODE LIPPEN KONING FEESTVIERDER KEIZER KAARTER CAFÉBAAS UIT DE DUIZEND

VOORZITTER VAN TALLOZE VADERLANDSLIEVENDE VERENIGINGEN LEVEN EN LATEN LEVEN!

Maria, ze brengen hem morgen naar Gent

op 't Sint Pietersplein

't Staat daar vol met camions en soldaten

En plots in de verte zie 'k hem

ie kruipt uit ne camion

geboeid aan handen en voeten

en... ikkkk... ik weet niet van waar dat dat komt

een macht, een leeuw die een prooi ziet

een moeder die haar jongen beschermt

Ik duw ze omverre

Ik loop ze omine, die... die soldaten

Tuur, Tuur,...

stellen bleiben. stellen bleiben! Tuuuuur, Tuuuuur

etcetera 90 tf #

13

tot da 'k hem vastheb

Ik klamp mij aan hem vast, gelijk een zuigtiappe terwijl da ze aan mij trekken en slaan En ie zegt: Zorg voor Jean, Maria, zorg voor Jean en dan is 't ie weg

En ik dan, roep ik nog zonder geluid En ik dan...

Gepakt is 't ie

weg

elders

in een andere wereld

opgegeten door de nacht en de mist

En ge weet van niks, dat is 't wreedste

vragen zonder antwoorden...

daar helpt er niks tegen

geen wijwatere

geen kaarse

geen zalfke van den dokteur

Ik ben nie benauwd voor niemand nie banennik, ik nie... nie voor mijzelf

maar als ge een kind hebt, dat verandert alles Ge voelt daar alles van, en dan hier, alleen, zonder vent,

de helft van de familie weg gevlucht, opgepakt, ondergedoken En al da werk overal melk

Een dorp da moet blijven leven Ze liggen allemaal aan mijn borst de goeie en de verkeerde Ik passeer met eten, melk, eiers, boter, met de karre, iedere dag door weer en wind

Nieje nie voor 't geld, maar voor de eer om te tonen da 'k leef

En ja ja ja ja, ik verkoop aan de soldaten, melk afgelengd met water ze smaken dat toch niet Ik verkoop met de glimlach

met de tanden bloot, met een klucht, met 't wiegen van mijn gat En hoe meer da 'k verkoop, hoe vrijer da 'k mij voel De melk is mijn munitie en de flessen zijn mijn kogels

Ons Bernice koop ik al rechtstaand helemaal alleen

Ik wil geen gemak, geen bed of kussen onder mijne rngge

Ik wil één zijn in 't zeer

één met mijne vent

één met de vader

Onze Tuur die in verte zijt

geheiligd is uw naam

gij moet were keren

uw lieve woorden willen we lioren

geef ons voor altijd nen dagelijkse zoen

en vergeef ons ons ongeduld

gelijk da we wnlder proberen te vergeven

da ze tl ons hebben afgepakt

kom Tuur, kom ons verlossen

van de koolmarchans en al die andere verraders

Ahia, Maria, ge moet da verstaan

we moeten wij meedoen

we kunnen nie refuseren

ons marchandise moet ook verkocht worden

gij laat gij uw melk toch ook nie verzuren in de kelder

Nennek, dat isjust

maar ik vraag de gewone prijs,

ik leg de mensen er niet op

ge moest u schamen

met tl zwarte kolen

Mariatie Mariatie toch

Doet uw ogen open meiske

Wat brengen al uw woorden op

't Is ons fout niet da ge verkeerd getrouwd ziit. he

Waar zijn ze nu de Vereeckes. he Maria

Waar zijn ze met al hun spel aan htm kloten?

Wie zal er voor uw docliterke zorgen Maria?

Ik ben groot genoeg

la Maria, ik wil maar zeggen, ah er iets is. ge moet maar roepen Want als de zaken blijven gelijk of dat ze nu zijn zult ge vrienden kunnen gebruiken

'k Wijs ze allemaal de deur

de paster, de KAV, Robert en zijn witte bende

allemaal valse hulp

buiten!

Vijgen achter pasen

's Nachts lig ik toch alleen in bed

blijft de rechterkant koud en onbeslapen

en ik maar babbelen tegen den donkeren

met mijne kop in z'n kussen, in Tuur zijne pyjama

om hem te kunnen rieken

te voelen

'k Wrijf zijn kleren over mij

over mijn borsten, mijnen buik, tussen mijn...

om... om... mij vrouw te voelen

om nie helemaal op te teren

om ervoor te zorgen da mijn klok niet stilvalt

dat mijn stove blijft branden voor als hij weer komt

Nieje, zeg ik tegen de paster

ik speel geen maarte voor u

Ik heb genoeg aan mijn kind en mijn melk

We komen wel rond

Maar ge kunt misschien beter een positie kiezen Maria

Den oorlog zal vroeg o f laat stoppen meiske

't Is misschien beter om voor wat zekerheid te kiezen, zegt hij,

paster messiaen met zijne vette smoel

Iemand zijn kan geen kwaad meiske

ne vader zoeken voor uw kind

het laten dopen, misschien?

Wat peinst ge Mariatie

Ik peins da ge beter niks betekent

dan da ge absoluut probeert iemand te zijn

Da wanneer da ge niemands gat lekt

ge dan ook niet voortdurend uw tanden moet kuisen, meneer de paster da peins kik En hij was weg 't gat in

Aan zijn voeten omhoog. Maria in Gent ia verraden uw schoonbroer

Hij heeft een normaal proces gekregen en al enfin

de doodstraf

Neie. hij heeft niks los gelaten lalt, 't zijn keikoppen de Vereeckes

Ah ze iets in hunne kop hebben, hebben ze 't niet in hun gat 't Heeft een uur en een hall geduurd. Maria, voor dat ie bloed spoog, die schoonbroer van li

't Was geen schoon zicht heb ik mij laten zeggen

'k Zou 't maar nie vertellen aan Tuur als lui thuis komt. Maria

als... hé... Marin... als

A propos terwijl da 'k hier nu toch ben

Kan ik een fles of vier melk meekrijgen

voor pannenkoeken voor de kleine zijne verjaardag

Hoe wete gij dat allemaal zo goe, Martha? Wie heeft u dat allemaal verteld?

PaspooTt Bernice

BERNICE VEREECKE 4 JAAR BIJ DE BEVRIJDING LOOPT TOT HAAR 5DE ELKE OCHTEND

AAN DE HAND VAN HAAR MOEDER

VAN HET MARKTPLEIN NAAR DE STATIE

SAMEN MET HONDERD ANDERE VROUWEN

EEN STOET FOTO'S VAN ECHTGENOTEN, ZOONS, BROERS

BERNICE MET DE FOTO VAN HAAR PAPA IN DE HAND

DE PAPA DIE ZE NOG NOOIT GEZIEN HEEFT

'k Heb hem weer gekregen, joak

gelijk of dat de strandjutters een schip weer vinden

gebroken, gekrakt, versleten

Nett halve vent is 't

zonder macht

nie in 't hoofd, nie in 't hart, nie in z'n broek 't Is een muur

ge geraakt daar niet binnen

z'n deuren blijven gesloten

In Polen heeft ie gezeten, tegen Rusland

't Is den enigsten die weergekeerd is

Hij huilt en brult 's nachts in zijne slaap

zweten en vechten

uren aan een stuk

babbelen tegen Jean

ist er nichts neues

jawohl, deinen briider ist ermordet

und deine flaue ist ein drecklioere

sie arbeitet für uns

es ist eine schone melkfabrieke

nein, nein, schweigen sie bitte, bitte, bitte...

Tuur is dood van binnen

Hij zwijgt

hij is nie hier

nie thuis

Hij zoekt

hele dagen

achter zijn broer, denk ik Hij vindt hem nie liij komt er razend van schuim op zijne mond Berniceke is er benauwd van Fraulein, noemt hij haar Zijn eigen dochter, fraulein Hij is zot

steekt hem weg Maria Hij maakt li kapot jonk Patience, Alice Tuur is ziek

en zieke mensen kunnen genezen Of doodgaan

11 november 1948 Hij is al wakker bezig in de badkamer Tuur, Tuur? Geen antwoord de deur blijft op slot

meer dan een uur En dan komt hij er uit helemaal opgezet gelijk ne pauw

gewassen, geschoren, zijn beste kostuum aan

zijn schoenen gekuist

Waa...waaa...

Doet u gereed Maria, Bernice

We gaan naar de inhuldiging

Wij naar buiten

alle twee aan zijnen arm

Bernice links, ik rechts

met de kop omhoog

eerst naar zijn ouderlijk huis

Vader, moeder?

Ze gaan mee

De mensen komen buiten

de gordijnen bewegen

Voor 't liitis van de koolinarchaiis stopt Arthur

Hij spuugt op de grond

Als we op de markt arriveren

stopt het muziek met spelen

en de mensen maken plaats

We staan daar

weer samen voor den eerste keet-

vrouw en vent

vent en kind

vaders en moeders

zoons en dochters

families

Vereeckes

verenigd...

Dan geroffel...

Tuur zet ne stap naar voor

en zegt: Jean Baptist Vereecke

fean Baptist Vereecke

drie, vier, vijfkeers

Roepend, brullend, tierend

alles komt er uit

alle miserie, alle verdriet

en z'n vader Robert

komt er bij staan

en roept: weggevoerd, gefusilleerd, gestorven voor 't vaderland En iedereen roept de naam van zijn gesneuvelden Ne Sabbe, lie Dierickx, ne Vermeulen, ne Velghe En 't muziek speelt de Brabançonne 't is... 't is...

Die nacht krijgt Tuur zijn attaque

is hij verlamd

rechterkant

zit hij in een karreke

nen tsjolder

een overschotje mens

Maar ieder jaar doe 'k zijn beste kleren aan breng ik hem weer naar zijn broer Ieder jaar staan we daar Tuur salueert een leven lang Tuur salueert om nie te vergeten

Paspoort Maria

MARIA DIERICKX, 82 JAAR

LICHTGOLVEND GRIJS HAAR

WANDELT MET EEN STOK

ACTIEF LID VAN DE BOND VAN WEGGEVOERDEN, ZIEKENZORG

EN DE TURNVERENIGING "LANG FIT HOUDT JONG"

(juli 2003)

etcetera go i§§