Date 1990-01-16

Publication De Standaard

Performance(s) Van Wagner

Artist(s) Jan Ritsema

Company / Organization Dito Dito

Keywords wagner • illusionist • inzichten • geestesoog • illusoir • akteurs • spreken • illuzie • verteller • gemetamorfozeerd

Johan Leysen is goede illusionist: "Van Wagner" van Dito Dito

BRUSSEL -- Van Wagner is een titel die getrouw de lading dekt van de nieuwe teatervoorstelling van "Dito Dito" in een regie van Jan Ritsema. Vier akteurs, Mieke Verdin, Guy Dermul, Willy Thomas en Els Olaerts spreken over Wagner. Dat is het, niets meer, niets minder. Hoewel het nergens zo expliciet in het programmaboek vermeld wordt, kun je uit de uitgebreide literatuurlijst afleiden dat de tekst van de voorstelling ook echt ontstond uit een konfrontatie van inzichten opgedaan uit persoonlijke lektuur.

Ze spreken bedachtzaam, bijna aarzelend. Aanvankelijk vult de een de ander aan in de opbouw van een biografisch portret. Maar vooral na de pauze wordt duidelijk dat niet die strikte biografie hen bezighoudt, maar veeleer de verbanden tussen zijn oeuvre, zijn leven en de tijd waarin hij leefde.

Vier akteurs en een regisseur die reflekteren over een teaterpraktijk die nog steeds diepe sporen nalaat in onze wijze om over kunst en kunstenaarschap te denken.

Of wat ze zeggen interessant is, of niet wil ik hier in het midden laten; de inzet van de voorstelling is immers niet historisch-teoretische akkuratesse, maar de teatralizering van het groepsgesprek. En dan wel op een heel biezondere manier, een paradoksaal on-teatrale manier overigens.

Wat op de scène gebeurt, laat zich bekijken als een anamnetisch proces van de wijze waarop de tekst tot stand kwam. Wat onvermijdelijk illusoir is, doen alsof je ter plaatse voor de eerste maal inzichten te berde brengt, wordt feitelijk genegeerd, of eerder gemetamorfozeerd tot een anamnese.

Dat kan lukken, Johan Leysen bewees dat in zijn Wittgenstein Incorporated, in een regie van dezelfde Ritsema. Op een meesterlijke manier bracht hij zijn tekst tot spreken, Wittgensteins denkproces werd door de macht van de zelfbewuste - en precies daardoor bijna verdwijnende - verteller tastbaar.

Hier gebeurt iets anders. Spreken als een orakel - een onbewust doorgeefluik van de goddelijke openbaring - eerder dan spreken met elkaar, is wat hier gebeurt. De aandacht voor de medespelers is bijna nihil, net zo min als ze de toeschouwers in het vizier nemen.

De woorden die ze uiten, zijn als ogenblikkelijke tekens van de inzichten die zich aan hun ingespannen turend geestesoog reveleren. Ze kijken dan ook echt, om een essay van prof. P. Vandermeersch over skepticisme te parafrazeren, alsof er een spiekbriefje achter hun oogleden geplakt is. Wat mij inderdaad skeptisch stemt.

Op een gekke manier is dit analoog aan wat ze over Wagner zelf vertellen, hoe het openingsakkoord van de Ring zich, volgens hem, aan zijn geestesoog reveleerde, of hoe de akteurs steeds boven of onder het publiek en hun mede-akteurs moeten staan. Door het kollektief herkauwen van biografische gegevens ontstaan plots inzichten die in het tweede deel van de voorstelling de revue passeren.

Dat alles werkt nogal komisch: geen ogenblik heb je het gevoel dat ze echt met elkaar praten of naar elkaar luisteren. Dit is een on-gebeurtenis. Het onwaarschijnlijke van deze situatie staat in schril kontrast met de klaarblijkelijke bedoeling om het illusoire van het akteren tot het nulpunt terug te brengen, het gesprek te "herdoen".

Waardoor het meteen duidelijk is dat er geen weg buiten de illuzie is. Of anders gezegd, Johan Leysen is een goede illusionist, een verteller omdat hij het illusoir proces goed snapt en dus allerminst zichzelf begoochelt. En dat overkomt deze akteurs wel. Ze schijnen niet los te raken van een stereotype uitbeelding van het denken. Ze trappen in de val van hun eigen illuzie, en komen nauwelijks tot een echte interaktie op de scène.

Eigenlijk is dit een verdienstelijk werkstuk. Maar als zo vaak, als de inzet hoog is, als het om essentiële mekanismen gaat, houd je bij een mislukking niets dan een ongewild komisch effekt over. Een weinig dramatische deconfiture.

Te zien in de Beursschouwburg op dinsdag 16 januari om 20 u 30. Daarna gaat de voorstelling op reis naar Nederland.