Een dubbele voedingsbodem voor dans
'Ma' van Akram Khan in Gentse Vooruit
(tijd) - De choreograaf en danser Akram Khan beleeft met 'Ma' zijn Europese première in de Gentse Vooruit. Khan werd geboren in Londen als kind van immigranten uit Bangladesh. Van zijn ouders erfde hij de Indische tradities, maar hij snoof natuurlijk ook de geur van het Westen op. Zijn werk weerspiegelt op een intrigerende manier die dubbele afkomst.
Khan leerde als kind kathak, een traditionele Indische dansvorm, uitvoeren. Die dans vormt, samen met de moderne, westerse dans de dubbele voedingsbodem voor zijn werk. Khan: 'Theater, muziek en dans zijn in een kathakvoorstelling verenigd. Kathak betekent ook letterlijk: verhalen vertellen. Als ik een traditionele kathakvoorstelling breng vertel ik verhalen terwijl ik dans. Omgekeerd worden de woorden en bewegingen muziek. Dat is ongewoon in klassieke westerse theaterdans, waar de rollen netjes verdeeld zijn tussen muzikanten, dansers en acteurs. Ik groeide echter tegelijk op in een wereld waar mijn naaste buren Chinezen, Afrikanen en Europeanen waren. Dat brengt je hele lichaam in verwarring. Men brengt mijn werk vaak onder bij de 'fusion'-dance, maar dat klopt niet. Ik meet bewegingen uit de traditionele dans geen modern jasje aan. Die formele en intellectuele operatie ligt mij niet. Zodra ik aan het werk ben, laat ik mijn lichaam voor zichzelf beslissen. Toen ik aan 'Ma' begon te werken, kwam het verlangen om verhalen te vertellen bovendrijven. Ik heb klanken als 'dhum' of 'ta' gestructureerd als een muzikale partituur, maar die klankenreeksen hebben voor ons ook een betekenis. Ze drukken uit wat er in ons omgaat tijdens het dansen. Voor de toeschouwers geef ik ook een toelichting bij die klanken. Ik verduidelijk hoe ze met elkaar dialogeren.'
'Ma' betekent moeder in Bengali. Het is ook het woord voor de aarde. Khan: 'Ik heb altijd het gevoel gehad dat de wereld in chaos verkeert. Als kind had ik zelfs het idee dat hij op zijn kop stond. Dat beeld zie je letterlijk in het stuk. Die chaos lijkt mij alleen maar groter te worden. Hier in het Westen kan je jezelf misschien wel voorspiegelen dat alles bij het oude zal blijven, maar dat is een illusie. Ik ben ervan overtuigd dat alles met alles samenhangt. Wat in het ene deel van de wereld gebeurt, heeft ooit zijn weerslag op het andere deel. Zoals in de boutade dat het gefladder van een vlinder in Azië door een onnaspeurbare keten van oorzaak en gevolg een orkaan kan veroorzaken in Amerika. Ik geloof ook dat we het belang van de aarde onderschatten: zij is de grondslag van het leven. Ze geeft ons te eten, te drinken, en wij exploiteren of bombarderen ze zelfs. Dat is nooit onschuldig, al moet ik er meteen bij zeggen dat we geen politieke voorstelling maken. We bevragen dingen door muziek en beweging, niet door een politieke argumentatie.'
Kinderen
In Bangladesh denken mensen hun verhouding tot hun moeder in precies dezelfde termen als hun verhouding tot de aarde. Daarom ging Khan als vanzelf ook nadenken over de betekenis van zorg dragen voor iemand, iemand koesteren. Khan: 'Mijn moeder vertelde mij vaak een verhaal over een vrouw die naar kinderen verlangde maar onvruchtbaar bleef. Ze smeekte God om hulp, en hij gaf haar enkele zaden. Ze plantte die zaden, die door haar goede zorgen uitgroeiden tot mooie bomen. Maar nog steeds was er geen kind. Toen ze God vroeg wanneer haar wens in vervulling zou gaan antwoordde die dat die bomen nu haar kinderen waren.'
'De verhouding tussen moeder en kind is dubbelzinnig. Een kind heeft behoefte aan zorg en bescherming, maar er kan ook een punt zijn waar zorg overbescherming, absolute controle wordt. Als kind heb ik dat zo ervaren: ik werd afgeschermd van de buitenwereld, en verkeerde in de waan dat de wereld een mooie, veilige plek was. Later vielen de schellen van mijn ogen, maar ik had geen verweer tegen wat op mij afkwam. Moederzorg produceerde zo een averechts effect. Met dat besef ging ik met andere ogen kijken naar de wereld van mijn ouders. Mijn eerste reis naar Bangladesh was om die reden zelfs een openbaring. Mijn ouders hielden in Londen de tradities uit hun jeugd in stand. De tijd stond in ons huis als het ware stil. In Bangladesh is de laatste twintig jaar alles echter ontzettend geëvolueerd. Dat was een bevrijdende, maar ook weer verwarrende ervaring.'
Hoe vertaal je al die gedachten in een dansvoorstelling? Khan: 'Zodra ik de studio binnenga, vergeet ik alles wat ik eerst bestudeerd heb. Ik probeer zelfs de beelden die ik in mijn hoofd heb over de voorstelling te vergeten. Ik zoek met mijn dansers naar de eenvoudigste middelen om een denkbeeld overtuigend een beweging te laten worden. Dat is een praktische, instinctieve bezigheid. En een veeleisende: in 'Ma' zit een fragment van vier minuten waar we zes maanden op oefenden om de juiste toon te vinden. Toch wordt dat proces gevoed door het onderzoek dat vooraf gedaan werd. Het is aanwezig, maar op een subliminale manier. Desondanks pikt de aandachtige toeschouwer dat onbewust toch weer op. Hoop ik toch.'
PTJ
'Ma' van Akram Khans gezelschap staat van do. 10 tot za. 12 juni, om 20u. in de Theaterzaal van Vooruit, Gent. Inlichtingen: tel. 09/267.28.28 of www.vooruit.be .'
