ANTWERPEN -- Nijinski, de legendarische Russische danser, begon rond zijn negenentwintigste tekenen van schizofrenie te vertonen, wat meteen een tragisch einde maakte aan zijn carrière. In die periode schreef hij een dagboek dat het uitgangspunt vormt van de solo-voorstelling Nijinski - bij gratie van het vlees en niet van het intellekt van Marc Steemans in een regie van Martine Boni, een produktie van het Reizend Volksteater. En dat is een zeer boeiende belevenis geworden, al was het maar omdat eruit blijkt dat schizofrenie een rekbaar begrip is. De voorstelling suggereert eerder dat Nijinski's "gekheid" een vlucht vooruit is uit zijn lucied begrip van de kunstenaar als "waar" in een complexe schier-panteïstische metafoor.
Martine Boni heeft duidelijk niet gekozen voor een strukturele verheldering van Nijinski's schizofrenie aan de hand van zijn tekst, op de manier waarop bv. Gerardjan Rijnders dat deed in Wolfson. Het gaat hier ook niet om een romantisch portret van een waanzinnige. Het is zelfs zo dat er voor een monoloog van deze lengte (twee uur) biezonder weinig teruggegrepen wordt naar standaard-voorstellingen van krankzinnigen, die valselijk de illuzie zouden moeten creëren dat een tekst als deze voor de regisseur een perfekte transparantie heeft.
Wat gebeurt er dan eigenlijk wel? Je zou kunnen zeggen dat Steemans en Boni zeer goed beseffen dat een voordracht in theatervorm altijd maar een lezing kan zijn, die zo helder en begrijpelijk mogelijk naar voor moet komen, zonder de toeschouwer zo te overdonderen dat hij letterlijk niet weet wat hij hoort. Een bescheidenheid die een meesterlijke vertolking siert.
Nijinski moet zeer zwaar geworsteld hebben met zijn positie binnen de balletwereld. Enerzijds voelde hij er zich een buitenstaander, was hij niet bepaald geïnteresseerd in carrière en geld; anderzijds had hij het geld nodig om zijn moeder en zijn krankzinnige broer te onderhouden, die door zijn vader in de steek waren gelaten. Ter wille daarvan onderhield hij homoseksuele betrekkingen met Diaghilev, die hem in ruil enorme kansen bood als danser en koreograaf. Dat veroorzaakte dan weer veel naijver bij andere dansers. Toen Nijinski huwde met Romola de Pulska, liet Diaghilev hem vallen, en werd Nijinski verplicht om in zeer moeilijke omstandigheden te werken. Zo diende hij zijn Tijl Uilenspiegel in drie weken klaar te stomen.
De spanning tussen zijn wens om zich uit te leven in zijn dans, simpelweg plezier te verschaffen en de realiteit van de druk om zich te handhaven in het artistieke milieu werden onhoudbaar. Maar ondanks alle verwarring zijn veel inzichten die hij in zijn dagboek formuleert, bijna visionair te noemen. Veel van zijn inzichten maken nog steeds opgeld, o.a. in het gedachtengoed van de groenen.
Bij Nijinski hebben die inzichten echter geen politieke relevantie, maar zijn ze een literaire verwoording van de ervaring van de versplinterde mens (de dood). Een poging om een nieuwe eenheid (God, liefde) te creëren, waarvan hij in zijn vernieuwend werk als koreograaf ook al blijk gaf. "Ik weet dat de socialisten me beter zullen begrijpen -- maar ik ben geen socialist. Ik ben een deel van God, mijn partij is Gods partij. Ik houd van iedereen... Ik ben een mens. God is in mij. Ik ben God. Ik verlang naar Hem. Ik zoek Hem." Het hoeft allicht geen verbazing te wekken dat men de man gek verklaarde.
Een mening die in deze vertolking duidelijk niet gedeeld wordt. Steemans duidt met minimale middelen -- kleine koreografische en mimische aksenten die in hoofdzaak een zekere ritmering en aksentuering in het verhaal moeten brengen -- aan dat Nijinski ook kan begrepen worden als een gekwelde, kinderlijke en naïeve man die zijn frustraties op een sterk fysieke manier lucht geeft. Daar is zoveel teatrale, aperte stilering mee gemoeid dat je als toeschouwer verplicht wordt mee na te denken over de tekst en zijn interpretatie. Wie dat niet wil doen, verveelt zich binnen het half uur. En dit is als kompliment bedoeld.
Nog te zien in het klein Raamteater, Lange Gasthuisstnuit 26 te Antwerpen op 23, 24, 25, 30 en 31 oktober en l november om 20 u. 30. Reservaties: Tel. 03-233.71.60 (Raamteater) of in de Theaterwinkel of het Theatercentrum.
