BRUSSEL -- Le géomètre et le messager, "Variations libres" op basis van enkele fragmenten van Das Schloss van Kafka geregisseerd door Isabelle Pousseur, beleefde in het Théâtre National zijn derde première, na o.a. een vrij entoesiast onthaal in Avignon. Het stuk is geen rechtstreekse scenische vertaling van Kafka's boek (voor zover dat al mogelijk zou zijn). De zes dagen waarop het verhaal zich afspeelt, zijn aangegrepen als uitgangspunt voor een repetitieve teaterstruktuur met een sterke mimische, fysieke inslag die (de aard van) het dwingende universum waarin Kafka schreef, oproept: zes dagen staan voor levensstadia in de verstikkende gemeenschap die met ijzeren discipline standhoudt, afgegrendeld van alle verlangens en gebeurtenissen die haar autarkie in het gedrang kunnen brengen. Dat universum is sterk ingekleurd door de primitieve agrarische wereld die Kafka in de vroege twintigste eeuw nog zag teloorgaan.
Zes keer komt de landmeter toe in het dorp, gedomineerd door het onbereikbare slot. Telkens wordt hij gespeeld door een iets oudere akteur, terwijl zijn voorganger zijn plaats weer inneemt in de rangen van de mannen van het dorp. Telkens wordt zijn relatie met Frieda hernomen, waarbij elke keer meer dringend de vraag wordt gesteld waarom ze al de eerste dag niet weggegaan zijn. Telkens ook weer is hij de indringer in een ritueel van volwassenwording (het jonge meisje, de uitdagende ongetrouwde vrouw, de huwelijksvoorbereiding, het huwelijk, de ouderdom) terwijl op schoolbanken de kinderen het spektakel meevolgen en geleidelijk mee oud worden, tot op het einde de mannen als ambtenaren op dezelfde schoolbankjes zitten en de landmeter opgenomen is in de onafwendbare gang van zaken, tegelijk zijn ondergang. Parallel daarmee krijgt de boodschapper van het kasteel, Barnabas, die eerst als engel verschijnt, steeds menselijker (en meelijwekkender) trekken en wordt de waarde van zijn boodschap (dat K. binnenkort zal kunnen werken en beloond worden) steeds twijfelachtiger.
De voorstelling ontvouwt geleidelijk al die tema's, en het is duidelijk dat er heel wat energie gestopt is in het onderzoek naar aanknopingspunten tussen Het slot en Kafka's andere werk, zijn brieven en de wereld die daarin opduikt. Het duurt even voor je al die elementen aan elkaar kunt rijgen, en de repetitieve struktuur haar volle logika ontvouwt. Het lukt ook niet altijd even goed om die struktuur helder te houden onder de druk van de verwerkte boodschappen. Dat neemt niet weg dat de regie van Pousseur er vaak in slaagt op een lucide manier de beklemming van Kafka's werk tegelijk op te roepen en -- door de verbinding met biografische, historische en literaire referenties -- inzichtelijk te maken. Een indrukwekkende akteerprestatie wordt daarbij geleverd door de jonge vrouw die telkens de centrale spil is van de liefdes- en huwelijksrituelen.
Dat heeft veel te maken met de (moeilijk te definiëren) manier waarop deze aktrice telkens weer een energie schijnt te kunnen mobilizeren om haar verschillende verschijningen volledig te belichamen. Maar hier zit ook de achillespees van de voorstelling. Heel wat akteurs slagen er niet in die energie op te brengen en blijven steken in een gezwollen pose die voortdurend het karakter van een ritueel spel van levende mensen op een scène, dat de voorstelling dan toch kenmerkt, ondergraaft. Op een puur intellektueel niveau klopt het wel allemaal, maar al te vaak blijft het daardoor volledig oninteressant. Het spel wordt te veel vals gespeeld.
Daardoor beginnen ook andere dingen te ergeren als storende oppervlakkigheden: belichting en vooral scenografie zijn gewoon slecht. Wat namaakruïnes in karton, waar dan nog om onbegrijpelijke manieren mee rondgezeuld wordt, in godsnaam te maken hebben met dit stuk (dat het in Avignon in de ruïnes van een oud klooster werd opgevoerd, is geen reden), Joost mag het weten. Ondanks dat gebrek aan een rigoureuze uitwerking van de impliciete keuzen van de voorstelling -- het blijft net iets te veel bij een "vrije" variatie, een interessant intellektueel onderzoek -- biedt de voorstelling toch wel een soms zeer intrigerende lezing van Kafka's boek, en heeft de voorstelling af en toe een impact die na de voorstelling nog geruime tijd blijft doorwerken.
TNB, Rogiercentrum, tot 25 november, elke dag om 20 u. 15 (behalve maandag) en om 15 u. (op zondag).
