LEUVEN -- The end van The Doors klinkt luid uit de boxen. De link met Apocalypse now en alle andere films die ons zo vertrouwd maakten met de Amerikaanse kijk op het Vietnamdrama is snel gelegd -- en doet het ergste vrezen. Vóór Saigon Follow-me begint, doet Michel Van Dousselaere daar nog een schepje bovenop. Zoals hij in de weer is met soldatenhelmen, soldaatjes en Amerikaanse vlaggen, weet je het zeker: nog maar eens het cliché over een getraumatizeerde veteraan of een westerling die zijn oosterse wonden likt.
Maar als de voorstelling begint, verdwijnen alle verwijzingen. Nu pas blijkt de bedoeling: de clichés kent iedereen, en ze zeggen bitter weinig over de werkelijkheid van Vietnam toen en nu.
Van Dousselaere vertelt een heel ander en biezonder intelligent gekonstrueerd verhaal van Rob de Kuiper, waarin de vraag naar politiek engagement en persoonlijk verraad een grote rol spelen.
Als een doorgewinterde wereldreiziger licht hij de ontstaansgeschiedenis en groei van Saigon toe aan de hand van een stadsplan en een landkaart. In tegenstelling tot de meeste films over Vietnam is de toegang tot het verhaal dat volgt dus geen subjektieve overrompeling door een onbekende, chaotische en gevaarlijke realiteit, gezien vanuit het standpunt van een onwetende, vaderlandslievende Amerikaanse soldaat, maar het objektief relaas van verbijsterend politiek falen. Onaangenaam genoeg om te denken: wat kunnen we daar in 's hemelsnaam nog gaan doen?
Dat is precies de houding die de Engelse journalist Fowler aanneemt in Graham Greenes The Quiet American. Van Dousselaere, in de rol van een hedendaags toerist in Saigon, is dat boek uit 1955 aan het lezen.
De tekst van Rob de Kuiper schuift tussen het relaas van zijn bezoeker (gebaseerd op zijn eigen reiservaringen) fragmenten van Greenes boek. De grens tussen beide verhalen vervaagt al snel, zodat je oog krijgt voor de historische kontinuïteit tussen het Vietnam van 1955 en 1995. Bij Greene raken persoonlijke motivatie en politieke onontwarbaar verstrikt. In een notedop weerspiegelt het verhaal de posities van Europeanen en Amerikanen in de (post-)koloniale machtsspelletjes rond het weerloze Vietnam, en de onopgeloste schuld daarvan die nog steeds doorwerkt.
Koloniaal
De verbinding met het hedendaagse Vietnam volgt snel. Niet alleen doet de hedendaagse toerist sarkastisch verslag van de vele Fransen die hun koloniale verleden terug komen opzoeken in het "Parijs van Azië" of de Amerikanen die er hun verleden komen "verwerken". Hij schildert ook het portret van een samenleving waar, onder de uiterlijke voorkomendheid en elegantie, een sterke terreur elke meningsuiting belet.
Op een bepaald ogenblik krijgt hij een diskette toegestopt van een boeddhistische monnik, met het verzoek ze het land uit te smokkelen en in het buitenland te publiceren. Bevreesd voor zijn persoonlijke veiligheid slaat hij in paniek. Tot de monnik hem uitlegt dat hij als buitenlander geen enkel gevaar loopt.
Ook hier is de nasmaak van het verhaal bitter. Het gebrek aan vrije meningsuiting in het hedendaags Vietnam is duidelijk een gevolg van de oude oorlog. Maar als iemand om hulp vraagt, zijn we maar al te snel geneigd de andere kant op te kijken, alsof we er niets mee te maken hebhen. Twee korte kranteberichten over vervolgingen in Vietnam die op het einde via de klankband klinken, wrijven nog wat zout in die wonde.
Saigon Follow-me is beslist geen eenvoudige tekst om te spelen. Soms is ze een objektief historisch relaas, soms duikt ze in de persoonlijke beleving van Greenes Fowler of de toerist van 1995. De overgangen zijn vrij bruusk. Van Dousselaere doet ook nauwelijks een poging om personages op te bouwen. Het enige onderscheid dat hij in zijn spel aanbrengt is dat tussen de objektieve kommentator en de verteller, nu eens Fowler, dan weer de toerist. De toerist wordt met iets meer levendigheid gespeeld. Waar Fowler aan het woord is, is er meer afstandelijkheid.
Op enkele momenten na, waarop je het gevoel hebt dat de overgangen op "automatische piloot" gemaakt worden, brengt Van Dousselaere het er bijzonder goed vanaf. Die kombinatie van een goed, indringend verhaal met een goede verteller levert goed teater.
Nog te zien in Brugge (De Werf, 25 maart). Berchem (CC, 27 en 28 maart), Aalst (Netwerk, 29 maart), Kortrijk (stadsschouwburg, 24 april) en Gent (27 april). Op 23 mei in het Kunstenfestival in Brussel.
